مجموعه باستانی بسطام، از دیدنی های استان سمنان - بازی ناتمام

تاریخچه و جغرافیا

شهر بسطام بیش از 9000 سال قدمت دارد و نشانه های آن در تپه سنگ چخماخ یافت شده است. بعضی می گویند بسطام حاکم خراسان در زمان پادشاهی خسرو پرویز این شهر را تاسیس کرد. پس از حمله قوم مغول کم کم شهر رو به افول رفت. یکی از اصلی ترین منابع تامین آب شهر قنات هایی است که در آن جاری هستند و قدمت بعضی از آن ها به 500 سال پیش می رسد نکته جالب این جا است که آب این قنات ها در طول تابستان بسیار خنک و گوارا و در روزهای سرد زمستان گرم است.

ارتفاع شهر 1420 متر بالاتر از سطح دریا است و مساحتی در حدود 130 هکتار دارد. می شود شهر بسطام را منطقه ای کوهپایه ای در نظر گرفت که در همسایگی کویر نهاده شده است. همین شرایط آن را تبدیل به یکی از خوش آب و هواترین شهرهای منطقه نموده است. در غرب شهر رشته کوه های شاهوار و شهر مجن است در شرق آن نیز میامی و منطقه ها کویری واقع شده اند. از سمت شمال نیز همسایه استان گلستان است.

مزار بایزید

یزید بسطامی ابویزید طیفور پسر عیسی پسر سُروشان بسطامی ملقب به سلطان العارفین، در نیمه اول قرن دوم هجری در شهر بسطام از استان کومِش (قومِس) در محله مؤبدان (زرتشتیان) در خانواده ای متدین به دنیا آمد. او سال 261 هجری قمری دار فانی را واع گفت. او را همان جایی دفن کردند که سال ها ریاضت و سختی کشیده بود.

مزار او امروزه جزو مجموعه تاریخی بسطام به شمار می آید. هنگام ورود به این مجموعه گویی وارد دنیایی قدیم شده اید. برای دقایقی از دنیای امروز فارغ شده و در گذشته های دور و دراز سیر خواهید کرد. اغلب آثاری که در این مجموعه یافت می شود در دوران سلجوقیان و ایلخانی ساخته شده است.

نکته قابل توجه این است که قبر او خارج از فضای اصلی است و در کنار آن صحن نهاده شده است. سال های اخیر اتاقکی فلزی بر روی سنگ مزار او نصب شده است. در جوار این مزار می توان صومعه ای را یافت که بایزید بسطامی در آن به عبادت می پرداخت. این مکان نشان دهنه نحوه زندگی او و شیوه زندگی ساده و دور از تجمل وی بوده است.

در کنار مزار او یک مزار دیگر نهاده شده است که گفته می شود فرزند امام جعفر صادق (ع) در آن به خاک سپرده شده است. او برای راهنمایی مردم همراه با بایزید به این منطقه آمده بود اما خیلی زود درگذشت. از دو قسمت جداگانه مردانه و زنانه با دو شبستان عمود بر هم تشکیل شده است. بنای قسمت مردانه روی آثار مسجدی از دوره سلجوقی نهاده شده است و دارای محرابی با گچ بری های نفیس و نقوش هندسی، گیاهی، اسلیمی و گل های چهار پر است. قسمت بالایی محراب نیز با کتیبه هایی به خط ثلث و نستعلیق از دوره ایلخانی و قاجاری مزین شده است. قسمت زنانه هم به صورت یک سالن دراز و باریک است و در سقف آن گچبری های زیبا دیده می شود.

مناره بسطام

در سمت شرق مسجد مناره بسطام نهاده شده که تاریخ ساخت آن به سال 514 هجری قمری بر می شود. پله های مارپیچ که در سراسر آن کشیده می شوند راه رسیدن به بالای مناره هستند. در تمام طول این راه پله روزنه هایی نهاده شده است که نور از میان آن ها به داخل تابیده شده و روشنایی لازم تامین می شود. ارتفاع این مناره 14.5 متر بالاتر از سطح زمین است. در ساخت آن از آجر استفاده شده و به مسجد بایزید متصل است. این بنا جزو یکی از زیباترین سازه های مجموعه تاریخی بسطام به شمار میرود. قسمت فوقانی منار حرکت و جنبش محسوسی دارد. در زیرنویس یکی از عکس های قدیمی نوشته شده است، آدم که بالای منار می رود و به قوت تکان می دهد منار حرکت می نماید.

صومعه بایزید

همان طور که گفته شد این بنا از مجموعه تاریخی بسطام متعلق به دورانی است که او در قید حیات بود و در آن به عبادت می پرداخت. دیواره های این عبادت گاه با گچبری های هنرمندانه ای پوشیده شده است که به وسیله معماران خاندان دامغانی در حدود سال 702 هجری قمری به زیبایی اجرا شده است.

حرم امام زاده محمد (ع)

این حرم متعلق به امام زاده محمد فرزند امام جعفر صادق است. او همراه با بایزید بسطامی برای راهنمایی مردم به این منطقه آمده بود. بنایی حرم او کاملا شبیه به آرامگاه گنبد غازان خان است و به فرم قرینه با آن ساخته شده است. ساختمان اولیه آن را غازان خان تاسیس کرد و در دوران سلطنت حمد خدابنده اولجایتو مورد بازسازی و بازسازی نهاده شد. اتاق مربعی با اطلاع 4.5 متری است و چهار گوشواره اضلاع مربع را به هشت ضلعی و سپس به دایره تبدیل می نماید که این دایره پایه گنبد را تشکیل می دهد.

گنبد غازان خان

غازان خان در سال های 670 تال 703 هجری قمری زندگی می کرد و طبق گفته های مختلف او این آرامگاه را برای امام زاده محمد و آرام گاه بایزید ساخت اما شبی در خواب دیدکه بایزید از انتقال دادن بدنش به این مکان ناراضی است بنابر این خودش را در آن بنا دفن کردند. گنبد غازان خان مربع و به ضلع 7.5 متر است، بر بالای بنا گنبدی مخروطی شکل نهاده شده که دارای پوششی از کاشی های فیروزه ای است.