کافه نادری تهران، بخشی از حافظه روشنفکری ایران - بازی ناتمام

تاریخچه به وجود آمدن کافه در اروپا

کافه ها به عنوان مکانی برای دور هم نشستن در اروپا قدمت فراوانی دارند. نخستین مکانی که به عنوان کافه ادبی معروف گشت، در حوالی کلیسای نوتردام و در محله ادئون پاریس به وجود آمد با نام کافه پروکوپ. این مکان گران قیمت روی دیوار سمت چپ خود از کلاهی نظامی محافظت می نماید که معتقد است روزگاری یک سرباز فرانسوی آن را روی یکی از میزهای پروکوب جا گذاشت، سربازی که ما او را با نام ناپلئون بناپارت می شناسیم. پروکوب سه قرن قدمت دارد و همچنان از مشتریان فراوان خود پذیرایی می نماید. جالب است بدانید پاتوق موسسین انقلاب تاریخی فرانسه در قرن هجدهم نیز همین مکان بوده و اثرات فراوانی بر تاریخ این سرزمین نهاد، به طوریکه یکی از دیواره های 9 سالن این مکان به اعلامیه حقوق شهروندی فرانسه به سال 1789 میلادی اختصاص داده شد. بر روی یکی دیگر از میزهای این مکان تاریخی نوشته شده است: او، اوقات خود را در این کافه به مطالعه و بحث با صاحب نظران می پرداخت. این میز، میز ولتر است. نام های دیگری چون بومارشه، ویکتور هوگو، لافونتین، آناتول فرانس و بالزاک نیز در پروکوب اوقات خود را می گذراندند. اولین کافه ای که زنان در آن پذیرایی می کردند و اکنون موزه ای دیدنی است هم در قرن هجدهم با نام فلوریان فعالیت خود را آغاز کرد.

تاریخچه به وجود آمدن کافه در ایران

اگر قهوه خانه ها را در ایران، اولین کافه ها به حساب آوریم، ورود آن به قهوه خانه ای در قزوین می رسد که شاه طهماسب صفوی آن را تاسیس کرد، اما اولین کافه به سبک مدرن را به درستی نمی توان تعیین نمود. جعفر شهری در کتاب تهران قدیم خود نوشته که غلامحسین خان لقانطه اولین کافه تهران را در باب همایون به نام کافه لقانطه راه اندازی نمود، در روزگاری که تهران بیشتر از 20 خیابان اصلی و فرعی نداشت. قلیان های بلور در کنار نهری پر آب و حوضی کاشیکاری و صندلی های فراوان، اولین کافه مدرن شهر تهران هست. حوضی نیز در داخل آن دایر بود و قهوه یکی از مهمترین نوشیدنی های این کافه مدرن ایرانی به حساب می آمد. البته بستنی و فالوده در کنار شربت به لیمو، ریواس، آلبالو و سکنجبین نیز از دیگر نوشیدنی های لقانطه هستند. از غروب آفتاب به بعد این مکان محلی بود برای رجال و اشرافی که با کالسکه و اتوموبیل، خود را به آنجا می رساندند. به مرور پای روزنامه نگاران و نویسندگان نیز به لقانطه باز شد. لقانطه که قیمت هایش دو برابر دیگر کافه های تهران بود، یکی از کافه های تاریخی ایران به شمار می آید که متاسفانه امروزه دیگر اثری از آن باقی نمانده است. پاتوق روشنفکری ایران به مرور به مکانی تعلق گرفت که با نام کافه نادری تهران می شناسیم. کافه نادری هنوز هم سر جای خود باقی است و تغییرات چندانی نسبت به دورانی که جلال آل احمد و راهنمایی در آنجا به بحث و مطالعه می پرداختند، ننموده است.

تاریخچه کافه نادری تهران

کافه های روشنفکری و ادبی اولیه تهران برخلاف امروز که بیشتر در خیابان های لوکس و اعیان نشین وجود دارند، در ده های بیست تا چهل، حوالی لاله زار، استانبول و خیابان نادری تشکیل شدند. بعد از کودتای 28 مرداد و فضای افسرده ناشی از این حادثه، کافه ها تبدیل به مکان هایی شدند که روشنفکران برای فرار از فضای بسته و استبداد زده به وجود آمده به آن ها پناه بردند و در این بین، کافه نادری تهران با مشتریان خاص خود، تبدیل به مکانی تاریخی و فراموش نشدنی گشت. کافه نادری تهران به واسطه یک مهاجر ارمنی به نام خاچیک مادیکیانس در سال 1306 هجری شمسی در خیابان نادری تاسیس شد و نام نادری از همین خیابان بر روی تابلو آن نقش بست. خاچیک کار خود را با شیرینی پزی آغاز کرد، اما بعد از مدتی رستوران خود را راه اندازی و در آن شاتو بریان، بیفتک و بیف استاگرانف سرو کرد و کافه گلاسه، قهوه فرانسه و قهوه ترک را به منو آن اضافه نمود تا کافه نادری شکل بگیرید. سپس، طبقه دوم این مکان را تبدیل به هتل کرد که بعد از گراند هتل، دومین هتل مطرح شهر تهران شد. بسیاری خواستگاه ادبیات مدرن ایران را کافه نادری می دانند.

روشنفکران کافه نشین در فضای بعد از کودتا

صادق راهنمایی نامی است که بدون هیچ تردیدی با نام کافه های تهران گره خورد. گروه ربعه با حضور بزرگ علوی، مسعود فرزاد، مجتبی مینوی و صادق راهنمایی، در کافه های تهران جمع می شدند و کافه نادری هم یکی از پاتوق های مشهور این گروه بود. البته احمد شاملو، نادر نادرپور، محمد علی سپانلو، رضا براهنی، فروغ فرخزاد، یداله رویایی از دیگر روشنفکران ایران بودند که در کافه های تهران و رستوران نادری گرد هم می آمدند. این مکان ها بدون حضور این اشخاص هم صندلی ویژه آن ها را خالی نگه می داشتند به روشنفکرانی که در فضایشان حضور می یافتند، مشهور شده بودند. هرچند که در ایران برخلاف جوامع غربی، پذیرایی از میهمانان در خانه ها انجام می شد، اما صادق راهنمایی پس از بازگشت از فرانسه و به دلیل تضاد فکری و فرهنگی که با پدر اعیان خود اعتضادالملک داشت، ناچار به کافه ها پناه برد و شاید یکی از دلایل اصلی کافه نشینی روشنفکران ایرانی گشت، فضایی که هر کسی به راحتی سهم و دنگ خود را می پرداخت.

کافه نادری تهران در تهران جدید

در آدرس کافه نادری آتش سوزی صورت گرفت، ولی بعدها به سرعت و با شکل و شمایلی مدرن تر این کافه تهرانی بازسازی شد و همچنان بعد از 50 سال رونق و اعتبار خود را حفظ نموده است. نوه خاچیک مدیر مکان فعلی بوده و همچنان از ظروف قدیمی، صندلی های لهستانی نوستالژیک و پرسنلی 40 تا 50 ساله با همان لباس متحدالشکل سابق استفاده می نماید تا تداعی نماینده گذشته تاریخی و ادبی این مکان باشد. البته هنوز هم تعدای از نویسندگان مدرن و شاعران امروزی زمان زیادی را در آدرس کافه نادری سپری می نمایند. در آدرس کافه نادری 2 سالن مجزا به چشم می خورند که یکی رستوران و دیگری حکم کافه را دارد و در مجموع گنجایش 140 نفر را داراست. حیاط پر درخت این رستوران قدیمی که روزگاری مخصوص جشن های تابستانی بوده نیز بدون فعالیت خاصی فضایی دل انگیز را در مرکز شهر دود زده تهران فراهم کرد. هتل نادری برخلاف قنادی نادری پابرجاست و می توانید با ماندن در یکی از اتاق های آن، حسی نوستالژیک را تجربه کنید، تجربه ای که بدون تردید تا مدت ها در ذهن باقی می ماند و هیجان فراوانی را برای کسانی که به تاریخ و ادبیات ایران دارند، به همراه خواهد داشت.

کافه نادری دقیقا در کجا قرار گرفته است؟

اگر علاقه دارید روی صندلی های لهستانی بنشینید و توسط پرسنلی قدیمی با ظروفی که رنگ و بویی از گذشته دور دارند، چیزی میل کنید و در فضایی که بخش مهمی از تاریخ روشنفکری ایران در آنجا رقم خورده، نفس بکشید، کافه نادری جایی است که باید بروید. آدرس کافه نادری عبارتست از خیابان جمهوری (نادری سابق)، قسمت شرقی پل حافظ. برای رسیدن به در ورودی آن باید از کوچه باریک کنار قنادی تعطیل شده نادری بگذرید. نوشیدن یک قهوه در آدرس کافه نادری، تجربه ای بی نظیر است که اهل دل قدر آن را می دانند.