داستان علمی تخیلی توپ بیلیارد، نوشته ایزاک آسیموف - بازی ناتمام

من بارها با او مصاحبه کرده بودم و او را به خوبی می شناسم. پس از اینشتین، او فکورترین مغزی بود که جهان به خود می دید ولی با این همه سریع الانتقال نبود. خودش هم اغلب به دیریاب بودن ذهنش اذعان داشت. شاید این همه برای آن بود که مغز او به خاطر بزرگ بودنش نمی توانست تند کار کند.

پراکنده سخن می گفت: چیزی را با پریشانی حواس، آهسته بیان می کرد، سپس به فکر فرو می رفت و دوباره به آنچه گفته بود چیز دیگری می افزود. حتی به هنگام بیان مطالب معمولی و پیش پا افتاده نیز مغز بزرگش دچار دو دلی و گیجی بود و به در و تخته می زد.

می توانم او را مجسم کنم که در پاسخ به این پرسش که آیا خورشید فردا سر بر خواهد آورد؟ به چه روزی می افتاد: منظور ما از سر برآوردن چیست؟ اصلا می توانیم مطمئن باشیم که فردایی در کار است؟ آیا در ارتباط با این موضوع، واژه خورشید چنان که باید روشن و بی ابهام هست؟ و به این شیوه سخن گویی، چهره ای آرام و کمی پریده رنگ را بیفزایید، که بجز یک نمود عمومی از دو دلی چیز دیگری را نمی شد در آن خواند؛ و نیز موهایی خاکستری و اندکی کم پشت را، که همواره به دقت شانه خورده بود، و همچنین لباس اداری را با برش و دوختی محافظه کارانه و همواره یکنواخت؛ و به این ترتیب تصویری از استاد جیمز پریس به دست می آورید: فردی گوشه گیر و کمرو که هیچگونه کششی را در انسان برنمی انگیخت.

برای همین است که در جهان، بجز من، احتمالا هیچ کس نتوانست شکی به دل راه دهد که ممکن است این مرد یک جنایتکار باشد. چه کسی می تواند بپذیرد که در یک لحظه مشخص کننده، او توانسته باشد سرعت انتقال به خرج دهد و بی درنگ عمل کند؟

مهم نیست؛ حتی اگر او جنایتی هم انجام داده باشد، دیگر خود را از گیرودار آن رهانیده است. اکنون برای برگرداندن اوضاع بسیار دیر است؛ تازه حتی اگر در آن زمان هم من بر آن می شدم که این مطلب را چاپ کنم، باز هم به جایی نمی رسیدم.

ادوارد بلوم، همکلاس دانشکدهای پریس و همکار او در دوران پس از دانشگاه و در جریان یک کار تولیدی بود. آن ها از نظر سن و سال و در زمینه گرایش آموزشی دوران تحصیلاتشان همانند بودند، اما در تمام زمینه های دیگر با هم اختلاف داشتند. و بلوم، جلوه زنده و روشنی از نور بود: خوش آب و رنگ، بلند بالا، چهارشانه، پر سر و صدا، بیپروا و با اتکا به نفس، تیزی ذهنیتش به شهابی ناگهانی می مانست که در یک لحظه برق می زد و آنچه را که باید، به روشی پیش بینی نکردنی، درمی یافت. برخلاف پریس، نظریه پرداز نبود، نه بردباری بایسته برای نظریه پردازی در او بود و نه توان آنکه حواسش را بر یک نکته مجرد متمرکز کند؛ او به این ویژگی خود اذعان داشت و به آن می بالید.

بلوم، به روشی بیباکانه و بدون محافظه کاری به عملی کردن نظریه ها و به چگونگی کاربردی کردنشان توجه داشت. می توانست بدون سختی زیادی، طرح پیچیده دستگاهی شگفت انگیز را در پیکر سرود مرمرین سازهای انتزاعی ببیند.

این داستان، که هر آنچه بلوم می ساخت، از نظر کارایی، به ثبت رسیدن و سود مند بودن هرگز شکست نمی خورد آوازه ای یافت که البته، چندان بدون گزافه گویی و تبلیغات هم به دست نیامده بود.

به این ترتیب، بلوم در 45 سالگی یکی از ثروتمندترین مردان روی زمین به شمار می رفت.

موضوع ویزه ای که بلوم فن شناس را بیش از هر چیز دیگری به خود سرگرم کرده بود، روش اندیشه پریس نظریه پرداز بود. بزرگترین و مهمترین دستگاه های بلوم، بر پایه بزرگترین و مهمترین اندیشه های پریس ساخته شده بودند و هرچه بلوم ثروتمندتر و نامورتر می شد، پریس در میان همکارانش احترامی آشکارتر پیدا می کرد.

به این ترتیب، باید پیش بینی می شد، که هنگامی که پریس، نظریه دو- میدان خود را ارائه کرد، بلوم، بی درنگ در پی ساختن نخستین دستگاه پادگرانی (ضد جاذبه) خواهد رفت.

کار من، پژوهش درباره سودمندی نظریه دو- میدان برای بشر، و ارائه آن به خوانندگان نشریه تله نیوز بود؛ و البته برای این کار با افراد سر و کار داشتم و نه با نظریه های مجرد. در جرین این پژوهش ، هر بار که طرف مصاحبه ام استاد پریس بود، کارم سخت می شد.

طبیعتاً آنچه من در پی روشن کردنش بودم، امکانات پدید آوردن پادگرانی بود؛ یعنی موضعی که برای عموم مردم کشش داشت؛ و نمی خواستم به بررسی نظریه دو- میدان، که کسی از آن سر در نمی آورد بپردازم.

پریس گفت: پادگرانی؟ و لب های پریده رنگش را به هم فشرد و چهره اش را در هم کشید: راستش من چندان مطمئن نیستم که چنین چیزی شدنی باشد، یعنی هیچ وقت دیگر هم نمی شد. من که اصلاً به خواست خودم این مطلب رو، آ…، یعنی اصلاً نمی خواستم روی این موضوع کار کنم. خب اصلاً فکر نمی کنم که حل معادله های دو- میدان… یعنی اصلاً راه چاره پایان پذیری ندارن؛ البته، باید می داشتن، اما… یعنی اگه… و سپس در اندیشه9 ای پریشان فرو رفت.

من او را تحریک کردم: اما، آقای بلوم میگن که به نظر ایشون میشهیک همچو دستگاهی رو ساخت.

پریش سر تکان داد: خب، آره، اما من شک دارم. اد بلوم مهارت شگفت انگیزی در دیدن چیزهای نایدنی از خود نشان داده. ذهنیتش …خوب، یعنی … فکرش رو می گم، غیرعادیه. حتماً همین موضوع هم اینقدر پولدارش کرده.

ما درآپارتمان کریس نشسته بودیم؛ خانه ای معمولی و میانه حالی بود. من نمی توانسنم از دید زده دور و برم خودداری کنم. پریس دارا به نظر نمی رسید.

تصور نمی کردم که فکر مرا بخواند. البته دید که من درودیوار را برانداز می کنم ولی انگار که در مغز من بوده باشد گفت: پاداش معمول دانشمندهای علوم پایه، ثروت نیست. توی این جور کارها، حتی به عنوان پاداش ویژه هم از پول و پله خبری نیست!

فکر کردم که شاید از این نظر حق با او باشد. البته شک نبود که پریس پاداش ویژه خودش را به دست آورده بود: او سومین نفری بود که در طول تاریخ، 2 بار جایزه نوبل را به چنگ می آورد و نخستین کسی بود که هر دو نوبلش را در زمینه علوم، و آن هم به تنهایی و نه در اشتراک بادیگری، می گرفت. نمی شد وضعش را بد دانست؛ اگر پولدار نبود، بی چیز هم نبود.

با این همه، پریس چندان شادمان نمی نمود.

شاید دلخوری او، تنها به خاطر ثروت بلوم نبود شاید آوازه جهانگیر بلوم، در میان مردم سرتاسر جهان، انگیزه آن بود یا شاید علت، در این حقیقت نهفته بود که بلوم، به هر کجا که پا میگذاشت شناخته شده و نامدار بود، در حالی که بیرون از انجمنهای علمی و باشگاههای فرهنگی، کسی به درستی پریس را نمی شناخت.

نمی دانم چیزی از این افکار در چشمها و یا در چینی که بر پیشانیم افتاده بود آشکار شده بود یا نه، زیرا انگار پریس باز هم فکر مرا خوانده بود: با این همه، ما با هم دوستیم. هفته ای یکی دو بار با هم بیلیارد میزنیم. همواره هم من ازش می برم.

این گفته پریس را هیچگاه چاپ نکردم، برای دریافت درستی یا نادرستی آن، پای سخن بلوم نشستم که تا آن را شنید گفت: تو بیلیارد منو ببره؟ مردک از خود متشکر! و سپس به خودستایی پرداخت. راستش هیچیک از آن ها در بیلیارد ناشی نبودند. پس از ادعای پریس و رد آن از سوی بلوم، یک بار چند دقیقه ای به تماشای بازی آن ها ایستادم؛ هر دو، چوب بیلیارد را با اعتماد به نفسی حرفه ای به دست می گرفتند. نکته جالبتر اینکه هر دو با تعصب و تا پای جان بازی می کردند و بازی که من دیدم، محبت آمیز نمی نمود.

گفتم: نمی خواین در مورد اینکه آقای بلوم می تونن دستگاه پادگرانی رو بسازن یا نه حدسی بزنین؟ - منظورتون اینه که آیا می خوام خودم رو درگیر این ماجرا بکنم یا نه؟ آ… خب، ببین جوون! بیا ببینم موضوع چیه: اصلا منظور ما از پادگرانی - یا اون جور که مردم میگن، ضد جاذبه - چیه؟ درک ما از جاذبه بر پایه نظریه نسبیت عام اینشتین استواره، که اگر چه امروزه به قرن و نیم از عمرش می گذره، هنوز هم تو چارچوب خودش معتبره. خب، حالا ببینیم که این نظریه … یعنی میشه اونو این جور مجسم کرد که …

من با حوصله گوش می دادم. پیشترها هم هرگاه سخن از این موضوع پیش آمده بود، پریس را همین جور پراکنده شده بودم، اما اگر بنا بود که چیزی از او دستگیرم شود - که البته چندان هم روشن نبود که بشود - باید می گذاشتم که گفتارش را به روش خودش دنبال کند.

گفت: می تونیم اونو با مجسم کردن جهان به صورت یک ورقه، تخت، نازک و خیلی انعطاف پذیر از جنس یک لاستیک پاره نشدنی، تصویر کنیم. حالا اگه جرم رو، همون جور که روی زمین هست، وزن دار فرض کنیم، اونوقت جرمی داریم که روی ورقه لاستیکی جهان قرار میگیره و یک فرو رفتگی کنگره ای درست میکنه، هر چی جرم بزرگتر باشه، اون فرورفتگی هم گودتره.

او ادامه داد: در جهان واقعی همه جور جرمی هست و برای همین، باید او ورقه لاستیکی مون رو مثل صفحه ای تصور کنیم که به خاطر فرورفتگیهای جای جرمها، پر از پستی و بلندی و شبیه غربال سوراخ سوراخ به نظر می رسد. حالا هر جسمی که بخواد روی این ورقه بفلته، باید مرتب توی فرورفتگیهای سر راهش سرازیر بشه و از اونها بیرون بیاد و با این کار مرتب تغییر جهت بده و بالا و پایین بره. همین تغییر جهت دادنها و بالا و پایین رفتنهاست که ما اونهارو به عنوان نشانه وجود نیروی جاذبه تعبیر می کنیم. خب، اگه اون جسم متحرک خیلی به مرکز فرورفتگی نزدیک بشه و خیلی هم آهسته حرکت بکنه، گیر میافته و آغاز می کنه به دور زدن و دور زدن توی محدوده فرورفتگی و اگه اصطکاکی وجود نداشته باشه، تا ابد همون جور توی اون گودی می چرخه. این همون پدیده ای است که ایزاک نیوتون به عنوان نیرو تعبیرش کرد و آلبرت اینشتین به عنوان اعوجاج یا واپیچش هندسی.

هنگامی که به اینجا رسید، ساکت شد. به رغم خصلتی که در او سراع داشتم، این بخش از سخنانش را به نسبت روان و بدون دست و پا زدن ادا کرده بود، زیرا داشت مطلبی را می گفت که پیشتر بارها آن را باز گفته بود.

پس از کمی فکر چنین ادامه داد: به این ترتیب تلاش برای درست کردن ضد جاذبه مثل اونه که تلاش کنیم تا هندسهٔ جهانرو تغییر بدیم. با توجه به فرضی که اول کردیم، برای این کار باید اون صفحه لاستیکی کنگره ای رو کاملا صاف کنیم. حالا بیاین مجسم کنین که ما زیر اون همه جرم فرورفته توی ورقه لاستیکی رو بگیریم و اونها رو به طرف بالا بکشیم و جوری نگهشون داریم که نگذاریم هیچ کنگره ای توی ورقه به وجود بیاد. اگه ورقه لاستیکی رو به این روش به صورت بدون پستی و بلندی دربیاریم، اون وقت جهانیی - یا دست کم بخشی از جهان رو به وجود آورده ایم که در اون جاذبه ای نیست؛ و بعد جسم متحرکمون می تونه بدون اینکه ذره ای از جهت حرکتش رو تغییر بده، از جرمهای بدون فرورفتگی بگذره و به این ترتیب می شه گفت هیچ نیروی جاذبه ای به جرم اعمال نمی شه، اما، خب، برای انجام این شاهکار روی هر یک از جرمهای فرورفته در ورقه کذایی، به جرمی همسنگ اون جرم نیاز داریم. یعنی باید گفت برای اینکه با این روش، . در روی زمین ضد جاذبه به وجود بیاریم، باید از جرمی همسنگ جرم زمین استفاده کنیم و برای ایجاد موازنه، اون رو بالای سرمون به حال تعلیق نگهداریم.

من توی حرفش دویدم: ولی نظریه دو- میدان شما که …

- نکته درست همینه. نسبیت عام، میدان مغناطیسی و میدان الکترومغناطیسی رو در یک گروه معادلات واحد توضیح نمیده. اینشتین نصف عمرشو صرف پیدا کردن همین معادلات واحد - برای نظریه میدان واحد - کرد و به جایی نرسید. همه اونهایی هم که کار اینشتین رو دنبال کردن شکست خوردن؛ میدان هست که نمی شه اونها رو در یک میدان ادغام کرد و نتایج این فرض رو دنبال کردم و الان میتونم بخشی از اون رو، با مثال ورقه لاستیکی کذایی توضیح بدم.

کم کم به موضوعی رسیده بودیم که بیش که پیش از آن درباره اش چیزی نشنیده بودم. پرسیدم: چطور؟

- فرض کن که به جای بلند کردن جرم فرورفته در گودی، سعی کنیم که خود ورقه لاستیکی زیرش رو اونقدر سفت و سخت کنیم که خاصیت کنگره ای شدنش هر چه کمتر بشه. اون وقت، دست کم دریک محدوده کوچک، انقباض پیدا می کنه و صافتر می شه. جاذبه ضعیف می شه و جرم هم همین طور؛ چونکه در جهانی کنگره ای، هر دوی آن ها در اصل یکی هستن. اگر می تونستیم ورقه لاستیکی رو کاملا صاف و کشیده کنیم، هم جاذبه و هم جرم هر دو ناپدید می شدن.

در شرایط مناسب، میشه با میدان الکترومغناطیسی میدان جاذبه رو محاصره کرد و به این ترتیب، ساختمان کنگرهای جهان رو سفت و سخت کرد. میدان الکترو مغناطیسی از میدان جاذبه خیلی خیلی قویتره و برای همین میشه با اولی، بر دومی غلبه کرد.

ناباورانه پرسیدم: شما گفتید در شرایط مناسب ولی استاد، آیا می شه به اون شرایط مناسبی که شما ازش یاد می کنید دست یافت؟

- این همون چیزیه که من نمی دونم. و سپس، اندیشمندانه و به آهستگی افزود: راستش، اگر جهان واقعا به شکل یک ورقه لاستیکی می بود، برای اونکه بخواد در زیر یک جسم فرو فراینده، کاملا صاف باقی بمونه، باید بینهایت سفت و سخت می شد، و اگر در جهان واقعی هم مسئله همین جور باشه، اون وقت برای خنثی کردن نیروی جاذبه، به یک نیروی الکترو مغناطیسی بینهایت قوی و زیاد نیاز داریم که … خوب، این هم یعنی که ض د جاذبه … یعنی اصلا ممکن نیست!

- ولی آقای بلوم میگن …

- می دونم؛ حتما بلوم فکر می کنه که اگر بشه یک میدان محدود رو اون جور که باید به کار گرفت، میشه از پس این موضوع براومد. ببین جانم، بلوم هرچقدر هم که نابغه باشه، باز هم نباید خودشو جایزالخطا بدونه. احاطه اون به امور نظری نسبتا کمه. خوب، اون.. راستی، تو می دونستی که اون اصلا مدرک دانشگاهیش رو هم نگرفته؟

می خواستم بگویم که از این مطلب آگاهم؛ آخر، همه این موضوع را می دانستند، ولی هنگامی که در این باره سخن می گفت، در صدایش رگهای از اشتیاق بود و در آن لحظه می شد در چشمانش نور سرزندگی را خواند، چنانکه گوبی از گسترش این خبر لذت می برد. برای همین، به گونه ای سر تکان دادم که انگار آنچه را که او می گوید خبرنابی می دانم که در آینده به کارش خواهم برد.

دوباره او را تحریک کردم: استاد پریس، یعنی شما می خوایم بگین که احتمالا آقای بلوم در اشتباهن و ضد جاذبه غیر ممکنه؟

و پایان، پریس سری به تایید تکان داد و گفت: البته می شه میدان جاذبه رو ضعیف کرد، اما اگر منظور ما از ایجاد ضد جاذبه این باشه که واقعا میدانی با جاذبه صفر درست کنیم که در اون برهیچ حجم قابل توجهی از فضا نیروی ثقل اعمال نشه، باید بگم که بین …، یعنی برخلاف بلوم، شک دارم که ضد جاذبه امکانپذیر باشه.

و من، تقریبا به آنچه از او می خواستم دست یافته بودم.

با نزدیک سه ماه پس از دیدار با پریس نتوانستم بلوم را ببینم و روزی هم که دیدمش اوقاتش تلخ بود. البته عصبانیتش یکباره به وجود آمد و آن هم هنگامی بود که دید مطبوعات، روی گفته های پریس درباره امکانپذیر نبودن ضد جاذبه بیشتر از سخنان او تاکید کرده اند. او کاری کرده بود تا همه بفهمند که همین که دستگاه پادگرانی ساخته شود، پریس را برای نمایش احتمالی آن دعوت خواهد کرد و حتی از او خواهد خواست که در تشریح آن شرکت کند.

بعضی از خبرنگاران (که متاسفانه من جزو ایشان نبودم) او را در فاصله بین قرارهایش گیر آوردند و خواستند تا توضیح بیشتری در آن باره بدهد و او گفت: بالاخره - شاید هم خیلی زود اون دستگاه رو نشون میدم. اون وقت همه شما میتونید همراه هر کس دیگه ای که مطبوعات بخوان، برای تماشا بیاین. استاد جیمز پریس هم میتونن بیان. ایشون می تونن علم نظری موضوع رو ارائه کنن و بعد از اونکه من دستگاه ضد جاذبه ام رو نشون دادم، میتونن برای تشریح اون، نظریه شون رو تعدیل کنن. مطمئنم که استاد می دونن در اون روز چه جور نظریه شون رو به روشی ماهرانه تعدیل کنن و دقیقا نشون بدن که چرا کاری که من آغاز کردم نمی تونسته با شکست روبه رو بشه! البته ایشون اگه بخوان، همین امروز هم می تونن این کارو بکنن و نگذارن که بیخود وقت تلف بشه، ولی، به نظر من این کارو نخواهند کرد.

بلوم، همه این سخنان را با متانت کامل ادا می کرد، ولی از زیر سیل تند کلماتش، خروخر خشم آلودی به گوش می رسید.

هنوز هم به بازی بیلیارد گاه و بی گاهش با پریس ادامه می داد. البته هنگامی که دو رقیب با هم روبه رو می شدند، آداب معاشرت را به طور کامل رعایت می کردند. با توجه کردن به برخوردهای ویژه ای که هر کدامشان در رویارویی با مطبوعات از خود نشان می داد، می شد میزان پیشرفت بلوم را حدس زد. بلوم در برخورد با خبرنگارها گستاخ و گاه حتی تند خو می شد، در حالی که پریس، هر بار خوشخویی بیشتری از خود نشان می داد.

هنگامی که پس از چندین بار درخواست مصاحبه، پایان بلوم مرا پذیرفت، با خود گفتم شاید این نرمش و پذیرش یک خبرنگار، به خاطر نشان دادن نتیجه پژوهشهایش باشد. کمی به این خام خیالی گرفتار شدم که شاید بلوم مرا برای اعلام موفقیت نهایی خود برگزیده است.

آن روز چندان بازدهی نداشت و مرا در بنیاد نوآوریهای بلوم، در شمال نیویورک، پذیرفت. مجتمع شگفت انگیزی بود، در ناحیه ای آرام و کاملا به دور از شلوغی و رفت و آمد و با محوطه سازی ای بسیار استادانه و در زمینی به گستردگی زمین یک مجتمع صنعتی کمابیش بزرگ، حتی توماس ادیسون هم در اوج کارش، در دو سده پیش، هرگز به اندازه بلوم، چنین کامیابی شگفت آوری به دست نیاورده بود.

آن روز بلوم خوشخو نبود. پس از ده دقیقه دیرکرد، با گامهایی تند و بلند درون آمد و در حالی که سرش را کاملا به سوی من گرفته بود، با خروخر از کنار میز منشی اش گذشت.

خودش را توی صندلیش ولو کرد و گفت: از اینکه منتظرتون گذاشتم متاسفم، اما اونقدر که قبلا پیش بینی می کردم، وقت آزاد برایم جور نشد. بلوم یک هنرپیشه مادرزاد بود و خوب می دانست که نباید مطبوعات را به مخالف خوانی برانگیزد، اما احساس می کردم که حتما در آن لحظه با سختیهای بسیاری روبه رو بوده که به روش همیشگی اش رفتار نکرده است.

آنچه را که به خوبی می شد حدس زد، بیان نمودم و این جور که پیداست، آخرین آزمایشهای شما ناموفق بودن.

- کی این رو به شما گفته؟

- باید بگم که اینو همه میدونن، آقای بلوم.

- نه جانم. این حرف رو نزن! این جورام که تو میگی نیست، جوون! مگه میشه که همه بدونن تو آزمایشگاهها و کارگاه های من چی میگذره؟ تو داری نظر حضرت استادرو تحویل من میدی، این طور نیست؟

- نخیر، من دارم …

- نمی خواد حاشا کنی! مگه تو همونی نیستی که اون بهش گفته بود ضد جاذبه نشدنیه؟

- ولی ایشون این مطلب رو این جور رک و پوست کنده هم بیان نکرده بودن.

- معلومه، اون هیچ وقت چیزی رو رک و پوست کنده نمی ریزه بیرون! اما قضیه برای خودش به اندازه کافی پوست کنده بود. اگر چه چیزی که از همه روشنتر و پوست کنده تره اینه که من پیش از اونکه بمیرم، جهانی ورقه لاستیکی مورد نظر ایشون رو در دست خواهم داشت.

- یعنی می خواین بگین که کارتون در حال پیشرفته آقای بلوم؟

با تشر گفت: تو میدونی که همین طوره؛ یا فکر می کنم که باید بدونی؛ مگه هفته پیش تو نمایش تشریح دستگاه نبودی؟

- چرا، بودم.

به نظرم رسید که باید بلوم در پیشرفت کارش دچار دردسر شده باشد، وگرنه رجز نمی خواندو آن مراسم تشریح دستگاه را به رخ نمی کشید. دستگاهی که او ساخته بود خوب کار می کرد ولی آن چیزی نبود که قرار بود جهان را تسخیر کند. تنها بین دو قطب یک آهنربا، ناحیه ای با جاذبه کاهش یافته تولید می کرد.

البته باید گفت که این کار را بسیار هوشمندانه انجام داده بودند. برای آزمون دقیق فضای بین قطبها، یک تراز اثر موسباوئر را به کار رفته بود. تراز اثر موسباوئر، به طور خلاصه، باریکهای تکفام از پرتوهای گاماست که به میدان مغناطیسی ضعیف شلیک می شود، پرتوهای گاما، به آهستگی - و البته به گونه ای قابل سنجش - زیر تاثیر میدان مغناطیسی طول موج عوض می کنند، اگر چیزی موجب دگرگونی شدت میدان بشود، تغییر طول موج نیز متقابلا، دگرگون می شود. این شیوه ای بسیار حساس برای آزمون دقیق میدان گرانشی (یا به اصطلاح میدان جاذبه) است. پرسشی در میان نبود و تنها این موضوع مطرح بود که بلوم، فقط جاذبه را کاهش داده است و کار دیگری نکرده است.

مسئله این بود که پیش از او، دیگران هم این کار را کرده بودند. بدون شک، بلوم مدارهایی را به کار برده بود که آسانی دستیابی به این اثر را بسیار افزایش می داد. (سیستم او در نوع خود بسیار هوشمندانه درست شده بود و آن را به موقع خود به ثبت رسانده بود). بلوم بر آن بود که به یاری این روش، پادگرانی دیگر صرفا یک کنجکاوی علمی نخواهد بود بلکه امری عملی، با کاربردی صنعتی خواهد شد.

شاید! اما این طرح هنوز نیمه کاره بود و او، معمولا درباره کارهای ناتمام های و هوی به راه نمی انداخت. این بار هم اگر مجبور نشده بود که هر جور شده چیزی نمایش دهد، این کار را نمی کرد.

گفتم: به نظر من اونچه که شما در اون نمایش اولتون به دست آوردین، 0.52 جی بود و از حدی که بهار پارسال در برزیل به دست آورده بودن، بهتر بود.

- فقط همین؟ خب، کافیه که انرژی مصرف شده در برزیل رو با انرژی که ما در اینجا مصرف کردیم مقایسه کنی و ببینی تفاوت کاهش جاذبه بر حسب کیلووات ساعت چقدره. اونوقت شاخ در می آری۔

- چرا، بودم.

- اما مسئله اینه که آیا شما می تونین به جاذبه صفر برسین یا نه؟ این همون چیزیه که استاد پریس فکر می کنن که ممکنه امکانپذیر نباشه. همه معتقدن که صرف کم کردن جاذبه کار چندان مهمی نیست.

مشت بلوم گره شد. احساس می کردم که آن روز یکی از آزمایشهای کلیدی اش ناموفق از آب درآمده سود و او تقریبا بردباریش را از کف داده بود. بلوم از اینکه از طبیعت شکست بخورد نفرت داشت.

گفت: این نظریه پردازها حالم رو به هم می زنن. این سخن را با صدایی آهسته و حساب شده بیان نمود و فکر می کنم چنان پر شده بود که می خواست به بهای پیامدهای ناجورهم که شده حرف دلش را بزند: پریس برای ورمالوندن چند تا معادله، دو تا نوبل برده، اما با هاشون چکار کرده؟ هیچ چې! ولی من اقلا یک کارهایی با اونها کرده! م. حالا هم چه جناب پریس دوست داشته باشن و چه دوست نداشته باشن، می خوام کارهای باز هم بیشتری با معادله های ایشون انجام بدم. این من هستم که در خاطر ردم باقی می مونم، این منم که اعتبار به هم می زنم، پریس می تونه عنوان لعنتی اش رو با همه جایزه ها و اسم و رسمی که به دست آورده برای خودش نگه داره. گوش کن جوون، من بهت میگم که چی داره پریس رو می سوزونه: حسادت! فقط همین، یک حسادت أملی و عقب مونده. داره از سوزش اینکه من هرچی رو که می خوام به چنگ می آرم، می میره! پریس چیزها رو فقط برای فکر کردن می خواد نه برای به کار بردن. ایک بار بهش گفتم - آخه میدونی که، بعضی وقتها با هم می ریم بیلیارد

- راستی، آقای پریس میگن که در بیلیارد

درست در این لحظه بود که نظر پریس را در باره اینکه در بیلیارد بلوم را می برد نقل کردم و آن تکذیب خشم آلود بلوم را شنیدم. همان جور که گفتم، هرگز این موضوع را در جایی چاپ نکردم؛ به نظرم چندان با ارزش نمی آمد.

هنگامی که دوباره خونسردیش را بازیافت، ادامه داد: ما با هم بیلیارد بازی می کنیم و من هم به اندازه خودم ازش برده ام. تو برخوردهامون هم آداب دوستی رو چنان که باید به جا می آریم، اما اینکه سابقه اون چیه و از چه جهنمی و چه جوری سر بر آورده، دیگه من اینهاش رو نمی دونم. فقط این رو می دونم که توی دانشگاه، از پس فیزیک و ریاضی خوب برمی اومد، اما همه درسهای علوم انسانیش رو به قول معروف ناپلئونی می گذفرایند- و البته، فکر می کنم از این بابت هیچ تاسفی هم نمی خورد!

- این درسته که میگن شما خودتون هم مدرکتون رو نگرفتین، آقای بلوم؟

- لعنت بر شیطون! من درس رو ول کردم که وارد بازار کار بشم. میانگین نمره های من طی سه سالی که درس می خوندم، یک ب جوندار بود؛ این رو خوب بفهم! می شنوی؟ موقعی که پریس داشت دکتراش رو میگرفت، ثروت من از مرز یک میلیون هم گذشته بود.

آشکارا از جا در رفته بود، ادامه داد: داشتم می گفتم، یک بار که داشتیم بیلیارد می زدیم بهش گفتم: جیم، هرکی یک ذره عقل داشته باشه براش این سؤال پیش میاد که چه جوریه که این وسط این منم که از موضوع نتیجه گرفته ام، ولی جایزه نوبلش رو تو بردهای؟ اصلا تو دو تا جایزه می خواهی چه کار؟ یکیش رو بده به من! کمرش رو از روی میز راست کرد و در حالی که داشت سر چوب بیلیاردش رو گچمالی می کرد، با همون لحن یخ کرده و پر طمطراق گفت: تو هم دو میلیارد تو جیبته، اد؛ یک میلیاردش رو بده به من می بینی جوون، دردش چیه؟ ثروت من چشمش رو گرفته!

گفتم: به نظرم شما به اینکه ایشون هم کلی افتخار به دست آورده اند اصلا توجهی ندارین؟

برای لحظه ای فکر کردم الان بلند می شود و مرا از آنجا بیرون می کند، اما او خندید و دستش را جوری رو به من تکان داد که انگار داشت چیزی را از روی یک تخته سیاه نامرئی جلوی رویش پاک می کرد و در همان حال گفت: آه، باشه، اصلا همهٔ این حرفها رو فراموش کن! هیچ کدوم ارزش چاپ شدن ندارن. راستش، امروز اوضاع چندان بر وفق مراد نبوده و من یک کمی جوش آورده ام؛ درست میشه. فکر می کنم میدونم که کجای کار می لنگه. اگر هم ندونم، به زودی می فهمم. اما، بیا حالا یک حرف حسابی بشنو که بتونی چاپش کنی. گوش کن! میتونی بنویسی بلوم میگه که هدف ما شدت الکترومغناطیسی محدود نیست. ما می خواهیم اون ورقه لاستیکی رو صافش کنیم و حتما این کار رو می کنیم. ما حتما به جاذبه صفر دست پیدا می کنیم. اما وقتی به اونجا برسیم، پر شر و شورترین نمایشی رو که تا حالا دیدین، انحصارا برای روزنامه چیها و پریس بر پا می کنم؛ تو رو هم دعوت می کنم جوون! بنویس که زیاد طولی نمی کشه، باشه؟

- حتما!

پس از آن دیدار، توانستم هریک از آن ها را یکی دو بار ببینم، حتی یک بار آن ها را با هم دیدم. همان گونه که پیشتر یادآور شدم، یک بار به هنگام بازی بیلیاردشان، برای مدتی کوتاه به تماشا ایستادم؛ هر دو خوب بازی می کردند.

اما، زمان نمایش دوم، به آن زودی که بلوم میگفت فرا نرسید و اجرای آن، تا ده ماه و نیم پس از وعده ای که داده بود میسر نشد. شاید انتظار اینکه چنان کاری، در زمانی کمتر از آن انجام شود، چندان هم منصفانه نباشد.

هنگامی که زمانش فرا رسید، کسانی که مورد نظر بودند، دعوتنامه زیبایی با چاپ برجسته دریافت کردند که در آن، ساعتی پیش از آغاز نمایش برای صرف نوشیدنی و تنقلات ذکر شده بود. بلوم هیچ کاری را نیمه کاره نمی کرد؛ می خواست با آن دعوتش خبرنگارها را راضی و خوشنود در کنار خود داشته باشد. ترتیب پخش برنامه را از شبکه تلویزیون سه بعدی هم داده بود. آشکارا اعتماد به نفس بسیاری داشت و آنقدر از خودش مطمئن بود که می خواست جریان آن نمایش را تا درون همه اتاقهای نشیمن روی کره زمین بکشاند.

سراغ استاد پریس را گرفتم تا مطمئن شوم که در تالار است به آنجا بود!

- تصمیم دارین تا آخر کار بمونین، آقای پریس؟

درنگی حکمفرما شد و چهره استاد در زمینه دیوار پشتش، به صورت پرده ای از اکراه و دودلی خودنمایی کرد،

- درحالی که موضوعات علمی جدی و زیادی برای پاسخگویی روی دستمون مونده، برگزاری نمایشهایی مثل این خیلی بیجاست. من خوش ندارم که روی چنین کارهایی صحه بگذارم.

ترسیدم که مبادا پوزش بخواهد و مجلس را ترک کند، اگر او غایب می شد، از لطف آن مراسم به شدت می کاست. اما انگار ناگهان فکر کرد که جرئت ندارد با رفتنش، خودش را توی دست و دهن بیندازد، با بی میلی آشکاری گفت: البته اد بلوم که دانشمند واقعی نیست و نمی شه ازش انتظار داشت؛ پس حق داره که دل خود شو خوش کنه. من هم می مونم ببینم چه می کنه!

- استاد، به نظر شما آقای بلوم می تونن جاذبه صفر رو پیاده کنن؟

- آه… یعنی… آقای بلوم یک نسخه از طرح دستگاهش. رو برای من فرستاد و …. من هم … یعنی چندان مطمئن نیستم. شاید هم بتونه این کار رو بکنه. البته اگر … یعنی خب، … خودش که میگه میتونه. البته میدونین که … . دوباره درنگی طولانی کرد و سپس افزود … آه، خب، من هم بدم نمیاد ببینم که چه کار می کنه.

و به راستی، من هم مانند او می خواستم ببینم که بلوم چه می کند و دیگران هم، همگی همین احساس را داشتند. صحنه آرایی نمایش بیعیب بود. آخرین طبقه ساختمان اصلی بنیاد نوآوریهای بلوم را کاملا به این مراسم اختصاص داده بودند. نوشیدنیهای وعده داده شده و صف منظم انواع تنقلات پیش غذایی را در بخشی از نوآوریهای بلوم را کاملا به این مراسم اختصاص داده بودند. نوشیدنیهای وعده داده شده و صف منظم انواع تنقلات پیش غذایی را در بخشی از آن طبقه آراسته بودند. موسیقی ملایم و نور شاعرانه فضا را انباشته بود و اگر چه شاری خدمتکار مودب و گوش به فرمان اینجا و آنجا در رفت و آمد بودند، خود ادوارد بلوم نیز، بسیار خوش لباس و غرق در خوشی، با سبکبالی، نقش یک مهماندار تمام عیار را بازی می کرد و هر چه در آنجا بود، از خوش مشربی و اعتماد به نفسی چشمگیر حکایت داشته.

در آغاز، که جیمز پریس دیر کرده بود، بلوم را می دیدم که در جستجوی او، به گوشه و کنار جمعیت سرک می کشید و از زور انتظار، کم کم داشت ترشرو می شد. پس از مدتی پر یس از راه رسید و حجمی از بیرنگی و یخ کردگی را با خود به درون آورد؛ چنان کسل و بیتفاوت می نمود که انگار آن همست سروصدا و درخشندگی و شور، که فضا را لبریز کرده بود، بر او هیچ اثری نمی گذاشت.

تا چشم بلوم به او افتاد، گل از گلش شگفت: به میان تالار شتافت، دست آن مرد کوچک اندام را چسبید و با خود به سوی میز تنقلاتش کشاند.

- جیم! شادمانم که می بینمت! ببینم چی میل داری؟ هی، کرد! راستی اگه پیدات نمی شد می گفتم همهٔ این بساط رو جمعش کن. می دونی، اصلا یک همچی مجلسی بدون یک گل سرسبد نمی شه. دست پر یس را فشرد و ادامه داد: آخه این نظریه توست. ما عملی کارهای بیچاره که نمی تونیم بدون اینکه شما چند تا کله دار انگشت شمار لعنتی، راه رو از چاه نشونتون بدین، سرخود کاری از پیش ببریم! و احساساتی شده و با چاپلوس نمایی تعارف تکه پاره می کرد؛ زیرا اکنون دیگر دستش پر بود و می توانست چنین کند. داشت پر بیس را پروار می کرد تا ذبحش کند!

پریس با من و من کردن و به زبان آوردن سخنانی جویده، کوشید تا از پذیرفتن نوشیدنی خود داری ورزد، ولی لیوان پزی، به زور، در دستش جای گرفت. بلون با صدای نخراشیده و با لحنی کتابی جمعیت را به خود خواند

- آقایان! لطفا چند لحظه سکوت! خواهش می کنم! به سلامتی استاد پریس، بزرگترین مغز متفکر بعد از اینشتین، برنده دو جایزه نوبل، پدر نظریه دو - میدان و الهام بخش نمایشی که اگر چه، خود ایشان آن را نشدنی می دانستند و با جرئت در ملاء عام گفته بودند که امکانپذیر نیست. هم اکنون می رویم تا شاهد آن باشیم.

در سیمای پریس، ته خنده آشکاری پدیدار بود که با کلام آخر بلوم به تندی ناپدید ش د و چهره اش را در هم فرو برد و ترشروتر از همواره اش نمود.

بلوم گفت: اما حالا که استاد پریس اینجا تشریف دارند، و ما هم سرحال، بگذارید نمایشمان را آغاز کنیم؛ دنبال من بیایید، آقایان!

تالاری را که بنا بود نمایش دستگاه در آن برگزار شود، بسیار استادانه تر از تالار نمایش چند ماه پیش آراسته بودند. این بار، نمایش را در یکی از بالاترین طبقه های ساختمان بر پا کرده بودند، آهنرباهایی مختلف - و با کمال تعجب، کوچکتر از آهنرباهای پیشین - کار گذاشته شده بود، اما با دقت می توانم بگویم که همان تراز اثر موسباوئر قبلی سرجایش بود

چیز بسیار تازه ای که همه را گیج کرده بود و بیش از هر موضوع دیگری در آن تالار، نظرها را به سوی خود جلب می کرد، یک میز بیلیارد بود که آن را زیر یکی از قطبهای آهنربایی قرار داده بودند. قطب مقابل، در زیر میز قرار داشت. درست در میانه میز، یک سوراخ دایره ای به قطر سی سانتیمتر درآورده بودند، و پیدا بود که اگر بناست جاذبه صفری تولید شود، در میان آن سوراخ وسط میز بیلیارد پدیدار خواهد شد.

چنین می نمود که همهٔ آن نمایش را، آن جور واقعگرایانه طراحی کرده اند تا پیروزی بلوم را بر پریس جار بزنند. گویا بنا داشتند که این نمایش، شکل جنبه دیگری از مبارزه همیشگی بلوم و پریس را در بیلیارد به خود بگیرد، مبارزه ای که این بار، پیروزی بلوم در آن بیبرو برگرد بود.

نمی دانم آیا هیچ یک از خبرنگاران به این موضوع توجه کردند یا نه، اما، فکر می کنم که پریس به خوبی آن را دریافته بود. برگشتم تا ببینم که در چه حالی است و دیدم هنوز نوشابه ای را که به زور به دستش داده بودند، در مشت دارد. اهل نوشیدنی نبود و من این را می دانستم، اما در آن لحظه دیدم که لیوان را به لب برد و نوشابه اش را در دو جرعه فرو داد. به آن میز بیلیارد خیره شده بود و در یافتن اینکه آن را همچون قلقلک سرانگشتانی حس می کرد که به تحقیر - به زیر دماغش می سایند، به هوش چندانی نیاز نداشت،

بلوم ما را به سوی بیست صندلی چیده شده در سه بر میز برد. بر چهارم میز را به عنوان فضای رفت و آمد و کار روی دستگاه، خالی گذاشته بودند. پریس را با احترام تا صندلی صدر مجلس که بهترین دید را نسبت به میز داشت، همراهی کردند. پریس به دوربینهای شبکه تلویزیونی سه بعدی، که تازه به کار افتاده بودند، نگاهی تند و گذرا انداخت. به نظرم رسید که تصمیم گرفته بود آنجا را ترک کند اما فهمید که در برابر چشمان همه جهان قرار گرفته است و دیگر دیر شده است.

نمایش، اساسا ساده بود، آنچه تولید می شد، شمردنی و اندازه گرفتنی بود. در طرف خالی میز، و در برابر تماشاچیها، نمودگرهایی کار گذاشته بودند که انرژی را اندازه می گرفت. نمودگرهای دیگری هم بود که قرائت تراز اثر موسباوئر را به اندازه و شکلی در می آورد که همه می توانستند آن را ببینند. ترتیب همه چیز را چنان داده بودند که فیلمبرداری سه بعدی به خوبی انجام شود.

بلوم، هرگام از کار را شمرده و سر صبر توضیح می داد و جابه جا مکثی می کرد و با تبسمی به سوی پریس برمیگشت تا او را وادارد که تاییدش را اعلام کند. این کار را تنها چنان که همه متوجه شوند پریس بر درستی کار او صحه می گذارد نمی کرد، بلکه آن را به گونه ای انجام می داد که هر چه بیشتر نمک بر زخم پریس پاشیده باشد، انگار می خواست که او را بر آتش عذابی که می کشید، به سیخ بکشد. من جایی نشسته بودم که بتوانم از آن سوی میز، پریس را خوب ببینم.

و اما او چهرهٔ کنگاهکاری را پیدا کرده بود که در میان جهنم نشسته باشد.

همان جور که امروز همه می دانند، بلوم پیروز شد. تراز اثر موسباوئر، نشان می داد که با تشدید میدان الکترو مغناطیسی، شدت گرانشی کاهشی یکنواخت می یابد. هنگامی که گرانش، به زیر مرز 052 جی رسید، فریاد هلهله فضا را پر کرد. خط سرخی این مرز را روی نمودگر برجسته کرده بود.

بلوم با اعتماد به نفس گفت: همون جور که می دونید، درجه 052 جی کمترین شدتی است که دفعه پیش برای گرانش به دست آورده بودیم. اما حالا، با صرف الکتریسیته ای که کمتر از ده درصد مقداری است که اون بار مصرف کردیم، در زیر شدت گرانشی اون دفعه هستیم و البته بازهم پایینتر خواهیم رفت.

بلوم (فکر میکنم به گونهای سنجیده، برای ایجاد. تعلیق و بازارگرمی) فرایند کاهش درجه g را کندتر کرد تا برای دوربینهای سه بعدی فرصتی کافی فراهم شود که خوب پس و پیش بفرایند و بتوانند سر فرصت از سوراخ روی میز بیلیارد تا نمودگری که پایین رفتن درجه های تراز اثر موسباوئر را نشان می داد، زاویه عوض کنند.

ناگهان بلوم گفت: آقایون! در جیب کنار صندلیهاتون عینکهایی با شیشه تیره هست. لطفا همین حالا اونها رو به چشم بزنید، چون به زودی میدان جاذبه صفر برقرار خواهد شد و دوری از اون خواهد تابید که پرتو فرابنفشش بسیار زیاد است.

خودش یک عینک دودی به چشم زد و دیگران نیز، بی درنگ عینکها را به چشم گذاشتند.

فکر می کنم در لحظه های آخر، که درجه نمودگر داشت به صفر می رسید، همه نفس را در سینه حبس کرده بودند. درست در لحظه ای که درجه روی صفر آرام گرفت، استوانه ای از نور از میان سوراخ وسط میز بیلیارد، از یک قطب تا قطب دیگر پدیدار شد و با آن، آهی از شگفتی از سینه همه حاضرین بیرون آمد. یک نفر با فریاد پرسید: آقای بلوم، این نور برای چیست؟

بلوم به آهستگی گفت: این از ویژگیهای میدان جاذبه صفر است. البته جوابی علمی برای آن پرسش نبود.

کنجکاوی، خبرنگارها را از جایشان بلند کرده بود و همگی دوروبر میز جمع شده بودند، بلوم آن ها را به عقب راند: خواهش می کنم، آقایون، دورتر بایستید!

تنها پریس از جایش تکان نخورده بود، غرقه در اندیشه می نمود و بعدها، من به این نتیجه رسیدم که وجود آن عینکها بود که معنای احتمالی آنچه را که پس از آن روی داد، گنگ و نامفهوم باقی گذاشت. چشمهایش را نمی دیدم؛ یعنی نمی شد آن ها را دید و به این ترتیب، حتی تلاش برای اینکه اندیشه های او را از چشمهایش بخوانم نیز برایم میسر نشد و فکر می کنم هیچ کس دیگر هم نتوانست چنین کند.

راستش چندان هم معلوم نیست! شاید حتی اگر آن عینکها هم در بین نمی بودند، باز هم کسی نمی توانست حدس بزند که چه پیش خواهد آمد، کسی چه می داند؟

بلوم دوباره صدایش را بالا برد و لحنی کتابی به خود گرفت: خواهش می کنم آقایان! آرام باشید. نمایش هنوز تمام نشده است. تا اینجای کار، فقط آنچه را که من پیشتر هم انجام داده بودم، تکرار کردم. تا اینجا من یک جاذبه صفر به وجود آورده ام اما حالا می خواهم یکی از کارهایی را که چنین میدانی انجام می دهد نشان بدهم. چیزی را که به زودی شاهدش خواهیم بود تا به حال هیچ کس ندیده است، حتی خود من می خواهم برای اولین بار آن را تماشا کنم. با آنکه خیلی دلم می خواست پیشتر، این آزمایش را به همین شکل انجام بدهم، احساس کردم که استاد پریس شایسته آن هستند که افتخار …

پریس، انگار که چرتش پاره شده باشد، به تندی

گفت: چی..؟ من چی..؟

بلوم، در حالی که نیشش تا بناگوش باز شده بود، با لحنی آمرانه گفت: استاد پریس، با احترام از جنابعالی درخواست می کنم که نخستین آزمایش مربوط به برهم کنش یک جسم سخت و میدان جاذبه صفر را شما انجام بدهید. توجه دارید که میدان جاذبه صفر درست در میانه میز بیلیارد تشکیل شده است. همه عالم از چیره دستی شگفت انگیز شما در بازی بیلیارد آگاهند، استاد! استعدادی که تنها کمی از شایستگی خیره کننده شما در فیزیک نظری کمتر است و نمی خواهید یک توپ بیلیارد را به درون حجم جاذبه صفر بفرستید، قربان؟

پس از این مقدمه چینی، با اشتیاق یک چوب و یک توپ بیلیارد را به تعارف به سوی پریس گرفت. پریس، که چشمهایش در پشت عینک دودی پنهان بود. کمی به آن چوب و توپ خیره ماند و سپس برخاست و به آهستگی و با تردید بسیار، پیش آمد تا آن ها را بگیرد.

چیزی را نشان می داد. این را نیز نمی دانستم که به بازی واداشتنش در آن نمایش تا چه اندازه از خشم بلوم نسبت به گفته او درباره برد و باخت بازیهای دوره ایشان آب می خورد؛ منظورم همان گفته ای است که من از پریس، پیش بلوم نقل کرده بودم. راستی آیا من هم، به نوبه خود در آنچه که بعدا روی داد مسئول بودم؟

بلوم هی زد: جلوتر بیایید استاد! بیایید اینجا بایستید، خوب! با اجازه، من هم می روم و در جای شما می نشینم. از حالا به بعد این نمایش به شما تعلق دارد. خواهش می کنم!

بلوم، در حالی که خودش را در صندلی جا می کرد، با صدایی که هر دم بلندتر می شد، همچنان حرف میزد: وقتی استاد پریس توپ رو به درون حجم جاذبه صفر می فرستن، دیگه جاذبه زمین بر اون تاثیری نخواهد داشت و توپا، میون زمین و هوا، واقعا بیحرکت باقی خواهد موند، درحالی که زمین همچنان به دور محور خودش و در همون حال به دور خورشید، میگرده. بنابر محاسبه های من، در این پهنای جغرافیایی و در این ساعت از روز، زمین، در گردش خود به دور خورشید، به سوی پایین می ره؛ ما هم که زیر تاثیر جاذبه زمین هستیم با اون پایین می ریم، ولی توپ ما که زیر تاثیر جاذبه زمین نیست، سرجایش بیحرکت باقی

می مونه، اما به نظر ما، که داریم پایین می ریم، این طور می رسد که اون توپ داره میاد بالا و از سطح زمین دور میشه، خب، خوب تماشا کنین!

به نظر می رسید که پریس، در کنار میز، از سرما به لرزه افتاده است، آیا این برایش عجیب بود؟ آیا امری شگفت انگیز و شدنی را در برابر می دید؟ نمی دانم، هرگز نفهمیدم. آیا می خواست کاری کند که سخنرانی کوچک بلوم را بر هم بزند و یا فقط داشت از درد بیمیلی نسبت به بازی کردن در نقشی بیآبرو و خوار کننده به خود می پیچید، که رقیبش با نیرنگ، او را به آن واداشته بود؟

پریس به سوی میز بیلیارد چرخید؛ نخست نگاهی به میز انداخت و آنگاه برگشت و به بلوم نگاه کرد. همه خبرنگارها ایستاده بودند و ت ا آنجا که می شد، به میز نزدیک شده بودند تا دید بهتری از میز و آن صحنه داشته باشند. دور میز پر شده بود و تنها جهت تماشای بلوم باز باقیمانده بود. بلوم سرجایش نشسته بود، تنک افتاده بود و می خندید. (البته او به میز و یا توپهای روی آن و یا به آن حجم جاذبه صفر نگاه نمی کرد. تا آنجا که من تلاش کردم تا از پشت آن عینکها ببینم، داشت چهار چشمی پریس را می پایید.)

پریس دوباره به سوی میز چرخید. پشت به بلوم، خم شد و توپش را روی میز در جایی مناسب قرار داد. داشت به صورت عاملی در می آمد که می بایست آخرین پیروزی برجسته بلوم را به او پیشکش کند و با این کار، خودش را - که معتقد بود کا میابی بلوم در این زمینه نشدنی است - با دست خود، به هیئت بزی در آورد که همه جهان، تا ابد، به ریشش بخندند.

شاید احساس می کرد که راه گریزی ندارد، شاید با یک ضربه مطمئن چوبش، توپ را به گردش درآورد. توپ چندان تند نمی رفت و همه چشمها می توانستند به خوبی آن را پی بگیرند. به لبه کناری میز خورد و سپس با دو توپ دیگر روی میز برخورد کرد و آنگاه، سرعتش باز هم کمتر شد، چنان که انگار خود پریس هم عمد داشت که با این ضربه آرام، به تعلیق ماجرا بیشتر بیفزاید و پیروزی بلوم را هر چه شایانتر بنماید.

من خوب بر صحنه مسلط بودم، زیرا در جایی در برابر پریس، که در کنار میز ایستاده بود، و بلوم، که کمی عقبتر روی صندلیش نشسته بود، قرار. داشتم. توپ را می دیدم که به سوی حوزه درخشان جاذبه صفر می رود و درست در پشت آن، از دالانی که برای تماشای بلوم باز مانده بود، بخشهایی از هیکل نشسته او را که از پشت استوانه پرنور حوزه جاذبه صفر پیدا بود، تشخیص می دادم.

از لبه سوراخ میانه میز آویزان ماند و ناگهان به صورت خطی از نور، با صدای تق تندر و بوی تند پارچه سوخته، که در یک دم فضا را انباشت، ناپدید شد.

من فریاد کشیدم، یعنی همه فریاد کشیدند.

پس از آن، فیلم ماجرا را بارها در تلویزیون دیده ام. همه مردم جهان هم آن را دیده اند. می توانم خودم را در فیلم، در آن پانزده ثانیه سراسیمگی و گیجی انتها ماجرا ببینم، اما، به راستی چهره ام برای خودم هم شناختنی و بجا آوردنی نیست.

به پانزده ثانیه هم نکشید!

و سپس بلوم را دریافتیم. هنوز همان جور دست به سینه، روی صندلیش نشسته بود، اما، سوراخی، به اندازه یک توپ بیلیارد روی مچ دست، سینه و پشت جیبش به چشم می خورد. بعدها در کالبد شکافی دیدند که مهمترین بخش قلبش، درست به صورت یک سوراخ، منگنه شده است.

دستگاه را خاموش کردند. پلیس را خبر کردند و پریس را که به حالی کاملا در هم شکسته و خراب افتاده بود، روی دست بردند. راستش، حال وروز من هم بهتر از پریس نبود و اگر پس از آن ماجرا، از خبرنگارهایی که در صحنه حضور داشتند، کسی گفته باشد که در لحظهٔ آن رویداد جا نخورده و خونسردی خود را از دست نداده بوده بیرودربایستی باید گفت که او یک دروغگوی خونسرد است.

چند ماه بعد، دوباره به دیدار پریس رفتم. کمی لاغر شده بود ولی از جهتهای دیگر سرحال می نمود. در واقع رنگ به رخسار آورده بود و به طور کلی مصمم تر به نظر می رسید. از همه دفعاتی که دیده بود مش بهتر لباس پوشیده بود. انگار سخن گفتنش هم روانتر شده بود.

گفت: حالا دیگه میدونم که اون شب چه اتفاقی افتاد. همون شب هم اگر بیشتر وقت فکر کردن بهم داده بودن، قضیه دستگیرم می شد. اما سرعت انتقال ذهن من خیلی کمه، خب، اد بلوم بیچاره هم چنان سرگرم کردوندن اون نمایش و خوب برگزار کردنش بود که من رو هم با خودش کشوند. ناچار، من هم مشغول اجرای اون فاجعه ای شدم که ندونسته به بار آوردم.

با رندی گفتم: ولی اینکه حالا موضوع براتون روشن بشه که نمی تونه بلوم رو به زندگی برگردونه؟!

او هم رندانه تر گفت: البته، می دونم. اما باید به فکر بنیاد نوآوریهای بلوم هم بود. اونچه که پیش چشم همه جهان در اون نمایش رخ داد، بدترین تبلیغ ممکن برای جاذبه صفر بود و اینکه بتونیم اون خاطره بد رو از اذهان پاک کنیم برامون خیلی مهمه. برای همین هم بود که من خواستم شما رو ببینم

- راستی؟

- اگر ذهن من کمی تندیابتر از اینها بود، خیلی زود می تونستم بفهمم که وقتی اد بلوم میگفت که اون توپ بیلیارد توی میدون جاذبه صفر به طرف بالا میره، چقدر حرفش بیمعناست. اصلا نمی تونه این جور باشه! اگر بلوم اونقدر نظریه رو بیارزش و خوار نمی دونست، اگر اونقدر به نادونی و بیتوجهی خودش نسبت به نظریه نمینازید، خودش هم میتونست این موضوع رو بفهمه.

ببین مرد جوون، موضوع اینه که حرکت زمین، تنها حرکتی نیست که ما با اون رو به رو هستیم. خود خورشید هم در مداری بسیار بزرگ ب ه دور کهکشان راه شیری میگرده و اون کهکشان هم به نوبه خودش حرکتی داره که هنوز به درستی توضیحش ندادن. اگر اون توپ بیلیارد بخواد کاملا بیرون از حوزه جاذبه قرار بگیره، باید فرض کنیم که هیچ یک از این حرکتهایی که گفتم براون تاثیر نگذاره و به این ترتیب، باید ناگهان در بیحرکتی مطلق فرو بره، در حالی که واقعیت چیه؟ گفتیم که هیچ چیزی در عمل به صورت مطلق ساکن نیست.

پریس سرش را به آهستگی و با تاسف تکان داد: به نظر من، مشکل بلوم این بود که تصورش از جاذبه صفر، اون جاذبه صفری بود که در موقع سقوط آزاد درون سفینه های فضایی به وجود میآد یعنی همون حالتی که باعث می شه آدم تو ه وا غوطه ور بشه و در اصطلاح بهش میگن بیوزنی. فکر می کرد که اون توپ هم وسط زمین و هوا غوطه ور می مونه. اما مسئله اینه که جاذبه صفر توی سفینه های فضایی به علت نبود گرانش نیست، بلکه اون جاذبه صفر فقط به دو چیز مربوطه: یک سفینه و یک انسان در درون آن، که هر دو با هم، با آهنگی یکسان و - بسته به گرانی (یا به قول عوام، جاذبه) - به روشی دقیقا یکسان، در حال سقوط اند به طوری که هر کدومشون نسبت به اون یکی بیحرکت محسوب می شه..

بلوم، با میدان جاذبه صفری که درست کرد، اون ورقه لاستیکی جهانرو کشید و مسطح کرد، و این کار هم یعنی عملا دست یافتن به بیجرمی. در نتیجه، هر چیزی که توی اون میدون بود، از جمله مولکولهای هوایی که توی اون حوزه بودن و نیز اون توپ بیلیاردی که من توش فرستادم، تا وقتی که اون تو باقی می موندن کاملا بیجرم بودن. خب، یک جسم کاملا بیجرم هم فقط یک جور میتونه حرکت کنه.

درنگی کرد و به انتظار پرسش نشست. پرسیدم:

یعنی، منظورتون چه جور حرکتی است؟

- حرکت با سرعت نور. هر جسم بدون جرمی، مثل نوترینو و فوتون، تا وقتی که وجود داشته باشن باید با سرعت نور حرکت کنن. در واقع، اگر نور با اون سرعت زیاد حرکت می کنه، فقط به این علته که از فوتون ساخته شده، به محض اینکه اون توپ بیلیارد هم رفت توی میدون جاذبه صفر و جرمش رو از دست داد، سرعت نور رو به خودش گرفت و همون جور که دیدین، شلیک شد.

سرم را تکان دادم: ولی، آیا به محض اینکه از حجم جاذبه صفر بیرون رفت، نباید دوباره جرمش رو به دست می آورد؟

دقیقا هم همین طوره و اون توپ هم به محض اینکه وارد میدون جاذبه شد، تحت تاثیر جاذبه زمین و اصطکاک هوا و نیز در اثر برخورد به لبه کناری میز بیلیارد، کلی از سرعتش رو از دست داد. اما فکرش رو بکن که برای جسمی به جرم یک توپ بیلیارد که داره با سرعت نور حرکت می کنه چه نیروی اصطکاکی لازمه تا سرعتش کاملا افت پیدا کنه. اون توپ هزاران کیلومتر ضخامت جو زمین رو در زمانی نزدیک به یک هزارم ثانیه حل کرد و من شک دارم که با چنین شتابی، اصطکاک هواتونسته باشه بیشتر از چند کیلومتر در ثانیه از سرعتش کم کنه. شاید سرعتش، نهایتا، فقط چند کیلومتری از سرعت نور یعنی سیصد هزار کیلومتر در ثانیه، کمتر شده باشه. سرراهش، رویه میز بیلیارد رو سوزوند، لبه میز رو سوراخ کرد و از اون رد شد، از توی بدن اد بیچاره و از پنجره هم گذشت و در هر مانعی فقط سوراخی به شکل یک دایره کامل و تروتمیز در آورد و اینها همه به خاطر سرعت زیادش بود. اگر این سرعت رو نداشت، احتمالا در برخورد با ماده شکننده ای مثل شیشه، اون رو در جا خرد می کرد و فرو می ریخت.

جای خوشوقتی بود که ما در طبقه بالای ساختمانی در حومه شهر بودیم. اگر این اتفاق توی خود شهر می افتاد، ممکن بود اون توپ از چندین ساختمان بگذره و باعث مرگ افراد سرراهش بشه. الان اون توپ کوچولو در فضای بیکران سر گردونه و از محدوده منظومه شمسی هم بیرون رفته و کلی از اون دور شده و تا ابد هم با سرعتی نزدیک به سرعت نور به این سفرش ادامه می ده، مگر اینکه به جسمی برخورد کنه که اونقدر بزرگ باشه که بتونه اون رو نگه داره، که در اون صورت هم، یک دهانه کوه آتشفشانی بزرگ توی اون جسم به وجود می آره.

در مفهوم علمی آنچه او می گفت تجاهل کردم؛ گرچه که خودم چندان از این کارم خوشم نمی آمد. پرسیدم: چطور چنین چیزی ممکنه؟ اون توپ - بیلیارد با سرعتی بسیار ناچیز به درون حجم حالا شما میگین که با انرژی جنبشی باور نکردنی از آن به بیرون شلیک شد. اون انرژی زیاد از کجا آمد؟

پریس شانه ای بالا انداخت: از هیچ جا! قانون بقای انرژی فقط در شرایطی صادقه که در اون نسبیت عام برقرار باشه، یعنی در جهانی با ورقه لاستیکی کنگره کنگره ای. هرکجا که اون کنگره کنگرگی صاف شده باشه، دیگه نسبیت عام صادق نیست و انرژی می تونه آزادانه به وجود بیاد یا نابود بشه. توجیه اون تابشی که در سطح استوانه ای حجم جاذبه صفر به وجود آمد هم همینه. یادت هست که بلوم اون تابش رو توضیح نداد؟ من هم می ترسم نتونم این کار رو بکنم. آخ که اگر اون مرد قبلا بیشتر این موضوع رو آزمایش می کرد. اگر فقط اون اشتیاق احمقانه رو برای بر پا کردن اون نمایش زودرس از خودش نشون نداده بود …

- توضیح اون تابش چیست، آقا؟

مولکولهای هوای توی اون حجم! هرکدومشون سرعت نور رو پیدا می کردن و در فرار به بیرون به بیرون حجم به هم می خوردن. توجه کن که اونها فقط مولکول بودن، نه توپ بیلیارد و برای همین هم متوقف می شدن؛ ولی انرژی جنبشی حرکتشون به تابش شدیدی تبدیل می شد. این فرایند همین جور ادامه پیدا می کرد، زیرا مولکولهای تازه ای به درون حجم می رفتند، سرعت نور به خود می گرفتند و در فرار به سوی بیرون به هم می خوردند و باقی ماجرا …

- یعنی، به این ترتیب، دایما انرژی تولید

- دقیقا همین طوره. پادگرانی یا به اصطلاح عوام ضد جاذبه، در درجه اول دستگاهی برای بلند کردن سفینه های فضایی یا به وجود آوردن انقلابی در حرکت مکانیکی نیست، بلکه، در واقع سرچشمه منبعی بیانتها از انرژی آزاده که با بخشی از انرژی تولید شده اش، میشه میدانی رو که می تونه قسمتی از ورقه لاستیکی جهان رو صاف و کشیده نگه داره، همواره برقرار نگه داشت. چیزی که اد بلوم درست کرد، فقط یک دستگاه ضد جاذبه نبود، بلکه بدون اینکه خودش بدونه، نخستین ماشین حرکت دایم کامل رو اختراع کرد، ماشینی که از هیچ، انرژی می آفریند.

آهسته گفتم: هر کدوم از ما ممکن بود در اثر شلیک اون توپ بیلیارد کشته شویم، این طور نیست، استاد؟ اون توپ ممکن بود به هر سمتی

پریس گفت: خب، فوتونهای بی جرم، از هر سرچشمه نوری و در هر جهتی با سرعت نور بیرون می زنن. برای همینه که یک شمع در همه جهتها نور افشانی می کند. در اون دستگاه هم مولکولهای هوا در هر جهتی از حجم جاذبه صفر بیرون می آمدند و برای همین هم، همه سطح اون استوانه تابان بود. اما اون توپ بیلیارد فقط یک جسم بود. می تونست در هر جهتی از اون حجم بیرون بیاد ولی به هر حال باید فقط در یک جهت بیرون می اومدی جهتی که اتفاقی برگزیده می شد؛ و اتفاقا آن جهت برگزیده اتفاقی، اد را شکار کرد.

و این همه ماجرا بود. آنچه را که پس از آن پیش آمد همه می دانند. انسان به انرژی آزاد دست یافت و به این ترتیب ما صاحب جهانبی شدیم که هم اکنون در آن به سر می بریم. هیئت مدیره بنیاد نوآوریهای بلوم، استاد پریس را برای توسعه موسسه بلوم برگزید و دیری نپایید که او هم به اندازه ادوارد بلوم پولدار و نامور شد، و افزون بر آن پریس، دو جایزه نوبل هم داشت. فقط…

فقط من همچنان در فکرم: اگر فوتونهایی که از یک سرچشمه نور بیرون می زنند، می توانند در هر جهتی بپراکنند به خاطر آن است که همگی در یک لحظه پدید آمده اند و برایشان دلیلی وجود ندارد که برای حرکت جهتی را به جهت دیگرترجیح بدهند. اگر مولکولهای هوا در همه جهتها از یک میدان جاذبه صفر بیرون می زنند، باز هم برای آن است که از همه جهتها به آن وارد شده اند.

اما، آیا یک تک توپ بیلیارد هم که در جهتی مشخص به درون میدان جاذبه صفر می رود، چنین وضعیتی دارد؟ آیا چنین تویی، در راستای همان جهت ورودش از میدان به بیرون شلیک می شود یا در جهتی نامشخص از آن بیرون می زند؟

من، با حساسیت، این نکته را پی گرفتم و در باره چگونگی آن جویا شدم. اما، فیزیکدانهای نظری جواب قاطعی ندارند و شاهدی هم دردست نیست که نشان دهد بنیاد نوآوریهای بلوم - که تنها موسسه ای است که درباره میدانهای جاذبه صفر عملا کار کرده است. هرگز این مسئله را آزمایش کرده باشد. یک بار یکی از اعضای بنیاد به من گفت که اصل عدم قطعیت تصدیق می کند که جهت برون روی اجسام از یک میدان جاذبه صفر اتفاقی است و به راستای درون روی آن ها بستگی ندارد. به هر حال، نمی دانم چرا آن ها این مسائل را آزمایش نمی کنند؟ آیا ممکن است علت این طفره رفتن…؟!

یعنی ممکن است که مغز پریس، در یک لحظه، به تندی مسئلهها را تجزیه و تحلیل کرده باشد؟ آیا ممکن است، زیر فشار آنچه بلوم تلاش می کرده بر سر او بیاورد، پریس، برای یک بار هم که شده تندیاب شده باشد و همه چیز را در یک لحظه به روشنی دریافته باشد؟

او در زمان آن نمایش مشغول مطالعه درباره تابش محیط حجم جاذبه صفر بود؛ پس بعید نیست که پیامدها و ویژگیهای آن میدان را نیز دریافته و از اینکه اجسامی که به درون چنان میدانی می فرایند، با سرعت نور به حرکت در می آیند نیز مطمئن بوده باشد.

اگر چنین بوده، پس چرا به موقع چیزی نگفت. و یک موضوع روشن است: بیشک همه، هر آنچه را که پریس روی آن میز بیلیارد انجام می داد اتفاقی می شمردند، اما مگر نه اینکه پریس در بازی بیلیارد چیره دست بود و توپهای بیلیارد درست به همان راهی می رفتند که او برایشان مشخص می کرد؟ من درست در کنار آن میز ایستاده بودم. من دیدم که او نخست بلوم و سپس میز را چنان ورانداز کرد که گویی دارد زاویه لازم برای راندن توپ به سوی بلوم را پیدا می کند. و من دیدم که او چگونه به آن توپ ضربه زد. من شاهد بودم که آن توپ چنان به کناره میز برخورد کرد که در بازگشت، در جهتی مشخص، به سوی میدان جاذبه صفر رفت؛ زیرا تویی که پریس آن را به سوی میدان جاذبه صفر فرستاد، قبلا درست برای حرکت در جهتی که به قلب بلوم بینجامد، نشانه گیری شده بود و بازبینی فیلمهای تلویزیونی آن صحنه هم نظر مرا تایید می کنند.

این، چه ماجرایی بود؟ یک حادثه بود؟ یک انطباق تصادفی بود و یا …

یا یک جنایت؟

ترجمه سیامک جولابی - دانشمند - فروردین 1368