درک نسبت میان فلسفه و هنر در یک کتاب - بازی ناتمام

برای تحقق این هدف، ابتدا نظریه زیبایی شناسی و فلسفه هنر آدورنو، به عنوان مبانی نظری کتاب موردآنالیز قرار گرفته است. آنگاه در جهت توضیح بیشتر و ایضاح دیدگاه های آدورنو در زمینه شاخصه هایی که برای اثر هنری در نظر دارد و ارائه صورتی انضمامی تر از تبیینی که وی در خصوص رابطه فلسفه و هنر، صورت بندی می نماید؛ دو نمایش نامه بسیار شناخته شده بکت با عناوین در انتظار گودو و آخر بازی مورد تحلیل قرار گرفته اند.

در پشت جلد کتاب آمده است: هر ایده ای که در باب تبیین پیوند میان فلسفه و هنر شکل گیرد، ناگزیر از پاسخ به این پرسش بنیادین خواهد بود که رابطه میان هنر به مثابه امری زیبایی شناختی با فلسفه که حوزه ای است مربوط به اندیشه و تبیین امور به وسیله مفاهیم، چگونه امکان پذیر است؟ به این معنی که هرگاه هنر در جزئیت خود، با مفاهیم کلی فلسفی، نسبتی برقرار سازد، آیا ملزم به نادیده گرفتن بخشی از معیارهای زیبایی شناختی و اغماض از اصول درون ذاتی خویش است؟ پاسخ به چنین پرسشی، پیش از هر چیز مستلزم تامل در این مسئله است که آیا وجود اندیشه فلسفی در اثر هنری، اساسا وجهی برون ذاتی است یا امری درون ذاتی تلقی می گردد؟

نکته ای که ضروری است با خوانندگان این کتاب درمیان گذاشته گردد آن است که با توجه به این واقعیت که در جامعه فکری، فرهنگی و هنری ما نه زمینه های درک تفکر انتقادی آدورنو و نه اجرای نمایش نامه های معناباخته بکت به اندازه لازم فراهم شده است؛ لذا محدودیت منابع برای اندیشه فهم و پژوهش در اینباره انکارناپذیر است. از سوی دیگر، گرچه تمامی آثار آدورنو از زبان اصلی و آلمانی به انگلیسی ترجمه شده اند اما همه آنها ترجمه هایی رسا و روشن نیستند و عموماً از مسائل و دشواری های اجتناب ناپذیر حوزه ترجمه برکنار نمانده اند. آثار بسیار معدودی از نوشته های این نویسنده که به زبان فارسی برگردانده شده اند مسائل خاص خود را دارند. به همه این موارد، باید دشوارنویسی خود آدورنو را نیز که ویژگی عمده اغلب فلاسفه و اندیشمندان آلمانی است اضافه نمود. خصوصیتی که گاهی فهم این متون را برای خود آلمانی زبان ها نیز با دشواری هایی روبرو می سازد.

کتاب حاضر در چهار فصل در جهت تبیین رابطه فلسفه و هنر در چارچوب فهم آدورنو از بکت شکل گرفته است. فصل نخست با عنوان فلسفه هنر آدورنو، به توضیح و توضیح نظریه زیبایی و هنر آدورنو و رویکرد انتقادی او در حوزه زیبایی شناسی می پردازد. فصل دوم در پی آن است که آثار نمایشی معناباخته را در نسبت با رهیافت های آدورنو درخصوص معمابودگی اثر هنری و در عین حال تفسیرطلبی آن آنالیز کند و نشان دهد که بی معنایی در آثاری از نوع نوشته های بکت امری تفننی یا از سر روشنفکرمآبی صرف نیست. بلکه منبعث از ضرورتی فلسفی و هنری است.

در فصل سوم تحلیلی از نمایش نامه در انتظار گودو ارائه شده است تا بعضی از محوری ترین دیدگاه های آدورنو درخصوص اثر هنری به صورتی انضمامی در این نمایشنامه مورد خوانش قرار گیرد. فصل چهارم به تحلیل نمایشنامه آخر بازی اختصاص یافته تا فلسفه اگزیستانسیالیستی بکتی با انواع دیگر این فلسفه مقایسه و تبیین فلسفی-هنری فاجعه در بکت نشان داده گردد.

آشنایی نگارنده با حوزه فلسفه هنر به عنوان شاخه ای از فلسفه های مضاف، تعارض حاصل از تعلق خاطر به فلسفه در عین علاقه به تخیل فریبنده هنر و ادبیات را به افق های درخشان و دوردست تلاقی این دو حوزه، رهنمون ساخت و این اثر حاصل اشتیاق به تأمل فلسفی و زیبایی شناختی در قبال دو اثر ادبی-نمایشی ساموئل بکت است.

کتاب پسمانده های بیداری در خواب اثر محمد رحیمیان در 164 صفحه و با قیمت 180000 تومان از سوی انتشارات رامان سخن روانه بازار نشر شده است.