شاهنامه، سفر سترگ پارسی - بازی ناتمام

بهترین تجربه سفر را به کانادا تجربه کنید و با مجری مستقیم تورهای کانادا بهترین برنامه سفر را برای خود انتخاب کنید.

به گزارش خبرنگاران، در یادداشت این مترجم آمده است: شاهنامه فردوسی، ایرانی ترین کتاب ادب فارسی است. در این کتاب بیش از هزار بار نام ایران و ایران زمین ثبت شده است. از این سفر سترگ پارسی نسخه های متعدد در اطراف ایران و دنیا موجود است و مصححان عظیمی نیز با کوشش فراوان در تبیین سخته ها و نهفته های آن قلم به عرصه کاغذ رسانده اند. اما آن چه که مرا به نگارش این مختصر واداشته اشاره ای است به ترجمه شاهنامه به زبان عربی.

شاهنامه فردوسی یک بار به زبان عربی ترجمه شده و آن هم در قرن هفتم هجری. بنداری اصفهانی، نویسنده و محقق بلند آوازه ایرانی روزگار خود، در شروع قرن هفتم هجری به سرزمین شام می رود و نسخه ای از شاهنامه را به سلطان شام اهدا می نماید. پادشاه هم خواهان ترجمه شاهنامه می گردد. بنداری که به دو زبان عربی و فارسی تسلط کم نظیری داشته در مدت یک سال و نیم شاهنامه را به زبان عربی به نثری شیوا و بلاغتی گویا برمی گرداند و آن را به پادشاه عرضه می نماید.

ترجمه بنداری که از فصاحت و بلاغت در خور تحسینی برخوردار است، امتیاز عظیم دیگری نیز دارد. این ویژگی با توجه به سال اتمام ترجمه یعنی حوالی سال های 620 هجری قمری نشان می دهد که بنداری ترجمه خود را از روی نسخه ای قدیمی که تا به امروز یافت نشده انجام داده است. فاصله نگارش شاهنامه به قلم فردوسی و ترجمه عربی آن به قلم بنداری حدود 200 سال است و این گمان را تقویت می نماید که مبنای کار مترجم بر اساس نزدیک ترین نسخه به اصل دستخط فردوسی بوده باشد. عبدالوهاب عزام پژوهشگر برجسته و فارسی دان بلندآوازه مصری، در نیمه اول قرن بیستم، با دستیابی به نسخه بنداری اصفهانی و سپس با کمک دریافت از علامه قزوینی در پاریس، به تصحیح و نقد و آنالیز و تکمیل شاهنامه عربی می پردازد و آن را در سال 1932 در دارالکتب المصریه منتشر می نماید.

سالیانی پیش، برای سخنرانی درباره ترجمه ادبیات معاصر عربی و فارسی به نمایشگاه کتاب کازابلانکا دعوت شده بودم. در این سفر با احمد فواد نجم شاعر عامیانه سرای بلند آوازه مصری که برای شعر خوانی اش صدها نفر جمع می شدند، ملاقات داشتم. او به من گفت شما گوهری نایاب دارید که قدرش را نمی دانید؛ شاهنامه فردوسی را می گویم. ترجمه این کتاب در کتابفروشی های مصر هست. اما کاغذ فاخر و جلد اعلا دارد و گران قیمت است. ما مردم مصر فقیریم توان خریدن کتاب نفیس نداریم. حیف است این کتاب که به عربی ترجمه شده در گنجه ها بماند. ایران باید چاپ ارزان قیمتی از آن منتشر کند.

ترجمه شاهنامه پس از چاپ عزام به مدت 70 سال نایاب شده بود تا این که در سال 1993 با کوشش جمال غیطانی رمان نویس و پژوهشگر بلند آوازه مصری (در گذشته به سال 2015 میلادی) و اهتمام انتشارات سعاد الصباح در کویت، به چاپ مجدد رسید و اکنون که این مختصر را به قلم می کشم سومین چاپ به آن در دسترس است. جمال غیطانی در مقدمه ای که برای چاپ کویت نوشته گفته است(کسی که شاهنامه را نخوانده باشد اطلاعش از ادبیات انسانی دنیا ناقص است. به نظر من شاهنامه به دلیل تنوع و غنایی که دارد مانیفستی برای اندیشه های شرقی در باره انسان و حقیقت وجودی اوست) در حاشیه همایش ادبی شرق و غرب در کویت وقتی از غیطانی به خاطر کوشش برای انتشار مجدد شاهنامه تشکر کردم، گفت من شیفته ادبیات کهن ایرانم و از شما چه پنهان این من بودم که مرحوم دسوقی شتا را تشویق کردم شش جلد مثنوی معنوی را ترجمه کند که اکنون در مصر منتشر شده است.

نکته دیگر حائز اهمیت کار عبدالوهاب عزام، مقدمه مفصل و سودمندی است که در پیشانی کتاب نگاشته و تصحیحاتی است که انجام داده است. او در این دیباچه آورده است که بنداری اصفهانی گاهی به تشخیص خود ابیاتی را تلخیص نموده و گاهی برای بهتر فهمیده شدن معنا کلماتی را اضافه نموده است اما با تمام این احوال این ترجمه از شاهنامه خود شاهکار به شمار می آید. ناگفته نماند که کار بنداری اولین ترجمه از این کتاب حماسی عاشقانه خردمندانه است که به فراتر از مرز زبان فارسی سفر نموده است.