هشتمین همایش ملی ادبیات کودک شروع به کار کرد - بازی ناتمام

در ابتدای این همایش، مرتضی خسرونژاد، مدیر پیشین مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز در پیغامی در معرفی کارین موریس، گفت: کارین موریس واضع رویکرد فلسفه با بچه ها است که رویکردی منتقدِ رویکرد بنیان گذاران جنبش فلسفه برای بچه ها دارد.

وی اضافه کرد: همانگونه که ملاحظه می کنید او با نشاندن واژه با بجای برای در عبارت فلسفه برای بچه ها، اصل اندیشه خود را بیان داشته است. از دیدگاه او (و همکارش جوانا هِینز) لیپمن در تعریف و ترسیم دو عنصر اصلی برنامه فلسفه برای بچه ها، یعنی کودک و فلسفه به خطا رفته است. همچنین از دید او رمان های لیپمن نیز موادی مناسب برای آنالیز در حلقه کندوکاو نیستند. موریس به جای رمان هایی از این دست، در کار عملی خود با بچه ها از کتاب های تصویری استفاده می نماید و همین استفاده است که او را برانگیخته تا بر این آثار هم سنگِ مفاهیم کودک و فلسفه بیندیشد و فکر بپرورد.

به گفته این استاد دانشگاه، کارین موریس را می توان هم صاحب نظری در آموزش فلسفه به بچه ها و هم در کتاب های تصویری دانست. از دید او نگاه لیپمن به کودک نگاهی انسان گرایانه است. به این معنی که او با پیروی از رویکردهای رشدگرا انسان بزرگسال را الگوی رشد می داند و به همین دلیل فلسفه را نیز آن گونه که بزرگسالان درمی یابند، می ببیند و تعریف می نماید.

خسرونژاو گفت: این نقد، موریس رویکردی پساانسان گرایانه دارد و نکته کلیدی بحث او انتقاد از تصور بزرگسالان از زمان خطی در آموزش است. زمان خطی، رشد را به عنوان فرآیندی رو به جلو و یکسان برای همه، امری گریزناپذیر می داند. و این بزرگسالان و دانش روان شناسی خردگرای ایشان است که هنجارها و فرهنگ و آداب و رسوم این رشد را بر کودک عرضه می نماید. و نظام آموزش و پرورش می آید که از کودک همان چیزی را بسازد که بزرگسالان می خواهند. بزرگسالان و علم آنها کودک را به اجزای جداگانه تقسیم می نماید و رجحان را به مغز و عقلانیت می دهد و بدن کودک به حاشیه رانده شده و ستم می بیند.

فلسفیدن کودک از نوعی نیست که فیلسوفان بزرگسال الگوی آن هستند

وی ادامه داد: پساانسانگرایی اندیشیدن را نه فقط در سر بلکه در کل بدن می بیند. از این دید سن و سال هیچ ارجحیتی برای کسی نمی سازد. و بنابراین فلسفه بسته از پیش آماده ای نیست که برای بچه ها آورده یا فرستاده گردد. فلسفیدن در گفت وگوی بزرگسالان با بچه ها و کتاب تصویری آفریده می گردد. نوع فلسفیدن کودک از نوعی نیست که فیلسوفان بزرگسال الگوی آنند. با این استدلال است که در رویکرد او فلسفه برای بچه ها (فَبَک) جای خود را به فلسفه با بچه ها (فباک) می دهد. از دید او گروهی از کتاب های تصویری از آنجا که بر جاندارانگاری کودک ارج می نهند و به تخیل و تفکر او دامن می زنند و دارای شکاف های مفهومی هستند، هم نشینی مناسب برای کودک در حلقه کندوکاوند. این آثار با به تصویر کشیدن رابطه کودک و بزرگسال و اغلب با به پرسش کشیدن این رابطه نظم موجود را به پرسش می کشند و شرایط را برای رهایی بخشی فراهم می آورند.

به گفته خسرونژاد، در این سخنرانی موریس کوشیده است در زمانی اندک بنیان های فکری خود را آشکار سازد؛ نظرش را درباره مفاهیم کودکی، فلسفه، و کتاب تصویری آشکارا و البته گاه نیز به تلویح بیان کند و با مثال هایی از کتاب های تصویری ادعاهای خود را روشن سازد. هر چند ممکن است سخنان او برای دانشجویان ارجمندی که با پیشینه بحث های وی آشنایی ندارند سخت باشد، اما این سخنرانی می تواند برانگیزنده پرسش هایی ژرف در ذهن ایشان برای جست وجوهای تازه باشد.

وی توضیح داد: مرکز مطالعات ادبیات کودک به زودی متن این سخنرانی و دیگر سخنرانی های کارین موریس را به صورت آنلاین در اختیار پژوهشگران قرار می دهد.

در ادامه ویدیوی سخنرانی خانم کارین موریس پخش شد که در این پیغام تصویری او اظهار کرد: غیر از موضوع وقتی کودک پساانسانی با کتاب های تصویری دیدار می نماید: بدن های به هم جوابگو و گشاده امکان نداشت چیزی جز این به علایق من نزدیک باشد.

استاد دانشگاه فنلاند و دانشگاه کیپ تاون در آفریقای جنوبی با طرح این پرسش که ادبیات کودک برای چه کسی است؟ و برای کار با کودک چه تصوری در این مفهوم نهفته است؟ مطرح کرد: با استفاده از پژوهش هایم بر اساس کتاب های تصویری به آن اشاره نمودم.

وی با بیان اینکه کتاب های تصویری اجسامی سیاسی هستند و نباید یک شی تلقی شوند، به انتقاد از شرایط حاکم بر صنعت نشر پرداخت و ادامه داد: از این رهگذر در پی این نیز هستم که نمایان سازم کارگران در این سیستم چه شرایطی را تجربه می نمایند و کارگران صنعت نشر با چه مشکلاتی روبه رو هستند.

موریس سپس در 4 بخش سخنرانی خود را ارایه کرد و به تبیین نقش زمان خطی در رشد کودک اشاره نمود.

کودک شهفرایند صاحب حق است

این پژوهشگر ادبیات کودک، کودک را شهفرایند صاحب حق مطرح کرد که احتیاج به محافظت دارد و تعاریفی که از کودکی ارایه می شوند، هنجارآفرین هستند. کودک پساانسان به رنگ خاکستری تایپ می گردد؛ کودکی است که در دنیا یا قسمتی از دنیا نیست بلکه با دنیا است. کودک به سیستمی پیچیده بسته و در آن هم آمیخته است. پساانسان گرایی تفکری را که منحصر به ذهن باشد نمی پذیرد و معلم ها، پژوهشگران و والدین را به حضور اکنون پرتراکم دعوت می نماید.

وی در این نشست به نمونه هایی از کتاب های تصویری پرداخت و پساانسان گرایی از منظر ادبیات کودک را مورد اشاره قرار داد.

چگونه می توان از ادبیات استفاده کرد؟

موریس با تصریح اینکه سانسور کماکان در کتاب های تصویری وجود دارد، مطرح کرد: مخاطب ادبیات کودک کیست؟ وقتی کودک پساانسان با کتاب تصویری روبه رو می گردد، چگونه می توان از ادبیات استفاده کرد؟

به گفته او، کتاب تصویری من و نافم یک همکاری بین کاوه سیف، کارین موریس و پسرش است که مرزها را می شکند و ترسیم می نماید.

این پژوهشگر ادبیات کودک در خاتمه به معرفی بخش هایی از کتاب یادشده پرداخت و بخشی از متن این کتاب را خواند. در مارس 2020 در یک مدرسه دولتی در کیپ تاون با دانش آموزان این کتاب را آزمودم که بچه ها 6 سال داشتند و فقط یک جلسه با آنها کار کردم و ایده ام این بود که صفحات ورقه ورقه شده را بر ریسمانی دور اتاق آویزان کنم اما متوجه شدم قلابی در برای آویزان کردن وجود ندارد.

وی در خاتمه با آرزوی حضور در ایران، بخشی از فیلمی را به نمایش گذاشت که بچه ها در حال نقاشی برای یک کتاب تصویری هستند.

در ادامه کاوه سیف درباره تصویرگری و همکاری با کارین موریس، گفت: به عنوان یک تصویرگر ایرانی افتخار دارم که در این کتاب همکاری کردم.

تصویرگر به عنوان یک جنبه تزیینی نگریسته می گردد

این هنرمند ایرانی به فرایند همکاری و نحوه ورود به حوزه فلسفه بچه ها اشاره نمود و اضافه کرد: آن چه در جهت تصویرگری تصور می گردد این است که به عنوان فیلسوف و جریان ساز افکار مردم مورد غفلت است و تصویرگر به عنوان یک جنبه تزیینی نگریسته می گردد.

سیف با این نقد که وقتی درباره کتاب های تصویری صحبت می گردد، صندلی تصویرگر دیده نمی گردد، مطرح کرد: با اینکه شاهد کتاب های تالیفی هستیم که نویسنده همان تصویرگر است. از این قضیه غافل شدیم که بسیاری تصویر را نمی بینند.

تصویرگری کتاب تصویری من و نافم ادامه داد: در این رهگذر با برنامه فلسفه به بچه ها آشنا شدم. ضمن این برنامه با کارین موریس و خانم هاینس آشنا شدم که نقد داشتند به این جریان. بدین ترتیب با مقالات و افکار ایشان آشنا شدم و شناخت عمیقی از کتاب های تصویری پیدا کردم.

سیف با بیان اینکه کتاب فوق یک تجربه فوق العاده بود، اضافه کرد: این پروژه، یک همکاری خیلی خوب بود. زیرا آن چه اهمیت داشت در این همکاری تسلط موریس بر تصویر بود و من این فرصت را یافتم که این کار را برای ایشان انجام دهم. من دنبال متنی بودم که صندلی تصویر در آن دیده شده باشد و مولف و تصویرگر با هم بتوانند تعامل داشته باشند. اینکه تفکرات موریس چه تاثیری داشت ایشان همواره با تعامل سازنده با اطرافیان برای فریم به فریم کتاب حتما نظرات دیگران را جویا می شد و از افکار مختلف استفاده می کرد. کتاب را با هم فراوری کردیم و ایده پردازی و خیلی از بیانی که در کتاب داریم به صورت شفاهی در اختیار من گذاشته شد.

یادآور می گردد: در خاتمه این نشست با حضور آتشی، دبیر اجرایی هشتمین همایش ملی دانشگاهی ادبیات کودک پرسش و پاسخ با کارین موریس برگزار گردید.