گزارش، افغانستانی ها در صدر دانشجویان خارجی محصل در ایران، حذف یک مانع در جذب دانشجویان بین المللی - بازی ناتمام

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرنگاران، جذب دانشجوی خارجی در جهان، امروز فرایند شتابانی را در پیش گرفته است و بسیاری از کشورها بر سر جذب دانشجوی خارجی رقابت تنگاتنگی دارند.

بنابر آمار، بیش از 6میلیون دانشجوی خارجی در جهان مشغول تحصیل هستند که پیش بینی می شود این رقم تا سال 2025 به 8میلیون نفر افزایش یابد؛ چراکه در قطب های مختلف رقابت برسر جذب دانشجو وجود دارد و امروز به خاطر شرایطی که کرونا پیش آورده، این رقابت به جذب غیرحضوری تبدیل خواهد شد.

در سال 2017، 6.5میلیون دانشجوی غیرحضوری در کل جهان مشغول تحصیل بودند که ممکن است به خاطر شرایط پیش آمده، این رقم افزایش پیدا کند.

در ایران، دو فاکتور جغرافیای محیطی و سلیقه، دو عامل مهم جذب دانشجویان خارجی برای تحصیل است و حتی پیش بینی می شود فرایند این جذب به صورت حضوری همچنان ادامه یابد و شیوه نیمه حضوری یعنی تلفیقی از حضوری و غیرحضوری برای دوران کرونایی انتخاب شود؛ اما آنچه محل بحث این گزارش است مسئله ای است که تا چندی پیش تعدادی از دانشجویان خارجی مقیم ایران برای رفت و آمد خود به کشورهایشان داشتند.

به طور مثال یکی از دانشجوی افغانستانی دکترای علوم اجتماعی در دانشگاه تهران که دوره کارشناسی ارشد خود را نیز در ایران طی نموده، در خصوص محدودیت اخذ خروج و مراجعت می گوید: در خصوص خروج و مراجعت ها چون خانواده ما افغانستان هستند، شاید لازم باشد سالی چهار یا پنج بار به افغانستان سفر کنیم؛ اما بیش از سه بار برای ما به صورت سالانه خروج مراجعت صادر نمی کنند و بیش از آن بسیار باید چانه زنی کنیم تا بیش از سه بار صادر شود. به خصوص دانشجوهای دکترا بعد از امتحان جامع و گذراندن امتحان زبان دیگر لازم نیست در محل دانشگاه حضور داشته باشند و باید بتوانند رفت و آمد کنند.

موانع و مسائل دانشجویان خارجی در ایران

در واقع صدور ویزا رفت و برگشت برای اتباع خارجی که دارای پروانه اقامت معتبر مانند ویزای دانشجویی باشند؛ بر اساس ماده 3 آیین نامه اجرایی قانون ورود و اقامت اتباع بیگانه مصوب 12، 3، 1352 صورت می گرفت.

به همین خاطر از اوایل پاییز سال گذشته بر اساس درخواست سازمان امور دانشجویان در خصوص برطرف یکی از موانع جذب دانشجویان بین المللی به ایران، بحث و آنالیز پیرامون محدودیت خروج و مراجعت دانشجویان بین المللی در کمیسیون روابط علمی و بین المللی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست حمیدرضا امیری نیا و حضور کنندگان نهادهای ذی ربط شروع و پس از آنالیز های اجرا شده مرتفع شد که در ادامه به فرایند تغییر آن خواهیم پرداخت.

علیزاده مدیر کل امور دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم نیز سال گذشته در این خصوص گفته بود: مهم ترین موانع جذب دانشجوی خارجی در ایران تعدد نهادهای سیاست گذار این حوزه، قوانین ورود و خروج و اقامت اتباع خارجی در ایران و قانون ممنوعیت تدریس به زبان غیرفارسی است.

تبصره های این ماده تا قبل از تغییر اعمال شده به قرار زیر بودند:

تبصره 1- ویزا برای یک بار رفت و برگشت صادر خواهد شد.

تبصره 2 - مدت اعتبار ویزا برگشت از تاریخ خروج از مرز سه ماه خواهد بود.

تبصره 3 - مدت اعتبار ویزا رفت و برگشت برای خروج از کشور یک ماه می ­باشد و قابل تمدید نیز خواهد بود.

تبصره 4 - برای اتباع بیگانه ای که در خدمت وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی می باشند بنابر درخواست سازمان مربوط، اجازه رفت و برگشت برای یک یا چند بار در مدت اعتبار پروانه اقامت صادر خواهد شد.

تبصره 5 - برای اتباع بیگانه ای که در مؤسسات غیردولتی در ایران اشتغال دارند بنا به درخواست مؤسسه مربوطه و تعهد آن مؤسسه مبنی بر پرداخت مالیات بر درآمد مستخدم - اجازه یک یا چندبار رفت و برگشت در مدت اعتبار پروانه اقامت صادر خواهد شد.

در گذشته -مثلا در سال 1384- یک بخش نامه در کل کشور بدون مکانیزم های ارزیابی و سنجش وجود داشت که بر اساس آن به همه دانشگاه ها اختیار می داد که به جذب دانشجو بین المللی بپردازند. این مصداق حرکت به سوی بین المللی سازی بود اما به گونه ای که قاعده ای روشن بر آن حاکم نبوده و حرکت هرم بر روی راس آن قرار گرفته بود و قاعدتا تعادلی نداشته است.

طی یک دهه از سال 1384 تا 1394 به گواه آمارهای ارائه شده توانسته ایم سطح اتکای این هرم را از راس آن به یال آن منتقل کنیم و بنابراین این تعادل افزایش پیدا نموده است.

دانشجویان بین المللی طبق فرآیند جدول زیر که از سایت دانشگاه شهید بهشتی اخذ شده و در همه دانشگاه ها به صورت واحد اعمال می شود برای خروج از کشور اقدام می کردند.

البته باید اشاره نمود که مرحله سوم در دانشگاه های شهرستان ها در چند سال گذشته در دفاتر امور کنسولی واقع در برخی از مراکز استان ها قابل انجام بود و احتیاجی به حضور در تهران نداشت.

این ماده از آیین نامه و فرآیند اجرای آن مسائلی را به همراه آورده بود که در زیر به آن ها می پردازیم.

تعداد خروج مراجعت صادر شده در یک سال: هر دانشجو در یک سال دو بار می تواند مجوز خروج و مراجعت بگیرد اما برای بیش از آن بایستی خارج از پروتکل عادی نسبت به توجیه مسئولین مربوطه اقدام کنند.

موارد اضطراری: در مواردی که دانشجویان احتیاج به خروج سریع از ایران و بازگشت به کشورشان جهت رسیدگی به مسائل شخصی یا خانوادگی شان را دارند، مدت زمان یک هفته تا 10 روز برای صدور مجوز خروج مراجعت، بسیار برای آنان مشکل آفرین می شود و تأثیر نامناسبی بر روحیه آنان جهت ادامه تحصیل در ایران می گذارد و گه گاه در مواردی دانشجویانی به خاطر همین محدودیت ترک تحصیل نموده اند و به ایران بازنگشته اند.

مدت اعتبار ویزا برگشت: همان گونه که در تبصره 2 آیین نامه دیده شد این مدت از زمان خروج از مرز سه ماه می باشد. این مدت زمان برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا که قسمت عمده دوره تحصیل خود را به انجام پایان نامه می گذرانند و به خصوص کسانی که موضوع پایان نامه شان در خصوص کشور خودشان می باشد، مشکل ساز می باشد. این افراد ترجیح می دهند مدت زمان بیشتری را در کشورشان با هزینه کمتر بر روی پایان نامه تمرکز کنند تا این که هر فصل یک بار به ایران برگردند و ناچار به پرداخت هزینه های سفر و اتلاف زمان شوند. شایان ذکر است برگشت پس از سه ماه به کشور مستلزم پرداخت جریمه خواهد بود.

دانشگاه های مرزی: دانشگاه های واقع در مناطق مرزی از پتانسیل بالایی برای جذب دانشجو از شهرهای نزدیک به خود در آن سوی مرز برخوردارند به طور مثال شهر زابل در سیستان و بلوچستان تنها 40 دقیقه با شهر نیمروز در افغانستان فاصله دارد و افراد زیادی از بین کارمندان دوایر دولتی در نیمروز تمایل دارند برای گذراندن دوره تحصیلات تکمیلی به دانشگاه زابل بیایند و هر روز پس از پایان کلاس هایشان به شهر خود بازگردند. همین ظرفیت در خصوص دانشجویان عراقی ساکن بصره و دانشگاه های آبادان و خرمشهر نیز وجود دارد. این ظرفیت به علت همین محدودیت در خروج مراجعت دانشجویان بین الملل تا به امروز بالفعل نشده است.

در این راستا و برای برطرف این مانع پیشنهاداتی از سوی گروه پژوهشی انجمن دیاران این حوزه، برای چندباره شدن امکان خروج دانشجویان بین المللی در طول تحصیل که در اصطلاح تخصصی به آن ویزای کثیر یا مالتی پل گفته می شود ارائه شد و همچنین درخواست شد تا مدت زمان مجاز برای مراجعت به کشور نیز برای دانشجویان از سه ماه به شش ماه افزایش یابد . پس از مطرح شدن موضوع در کمیسیون مربوطه و ستاد اجرایی نقشه جامع علمی کشور این پیشنهادات تصویب شد و برای تأیید نهایی به کمیسیون علمی، تحقیقاتی و فناوری هیئت دولت ارجاع شد تا پس از آنالیز نهایی در صحن هیئت وزیران مطرح و تصویب شود.

ماده (3) آیین نامه اجرایی قانون ورود و اقامت اتباع خارجی در ایران اصلاح شد

پایان در تاریخ 18، 03، 1399 اصلاحات زیر در متن ماده (3) آیین نامه اجرایی قانون ورود و اقامت اتباع خارجه اعمال شد و علاوه بر اصلاحاتی در کلیت مقررات خروج و مراجعت اتباع خارجی در تبصره های 1 و 2، دو تبصره نیز به این ماده از آیین نامه اضافه شد که به موجب آن برای دانشجویان غیر ایرانی حاضر در کشور پروانه اقامت به مدت طول دوره تحصیل و مضمن اجازه خروج و مراجعت مکرر صادر خواهد شد و علاوه بر آن به خانواده دانشجویان متأهل نیز پروانه اقامت به مدت طول دوره تحصیل داده خواهد شد.

علاوه بر این، به گفته علیزاده مدیر کل امور دانشجویان غیر ایرانی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سامانه ای در حال طراحی است تا اجرای این موارد جدید بر بستر الکترونیک و با بیش ترین سرعت ممکن انجام پذیرد تا مسائل دانشجویان برای خروج از کشور در مواقع اضطراری مانند آنچه در پایان سال گذشته در اوج بحران کرونا رخ داد به حداقل ممکن برسد.

آخرین آمار از دانشجویان خارجی در ایران مربوط به سال تحصیلی 97-98 است. در شهریور ماه 1398 بالغ بر 21000 دانشجوی بین المللی مشغول به تحصیل در دانشگاه های ایران بودند.

اگر دانشجویان را به تفکیک کشورهای مبدأ رده بندی کنیم در ابتدا دانشجویان افغانستان قرار دارند. سپس دانشجویان عراق، لبنان، سوریه، چین و پاکستان قرار دارند.

در واقع باید گفت 95 درصد دانشجویان بین المللی حاضر در ایران از این 6 کشور می آیند و دو سوم دانشجویان نیز افغانستانی هستند.

از طرف دیگر، یکی از وجوه مهم جذب دانشجوی خارجی کسب درآمد است به طور مثال: استرالیا در سال 2018 حدود 38 میلیارد دلار از این طریق کسب درآمد نموده است یا کشور دوردست نیوزلند در سال 2012، 6 میلیارد دلار درآمد داشته است یا در مالزی صنعت آموزش عالی پس از صنعت پالم و گردشگری سومین منبع درآمد این کشور محسوب می شود.

نظام آموزش عالی ایران نیز هم اکنون در یک دوره گذار از یک سیستم سنتی ملی به یک سیستم مدرن بین المللی در حال حرکت است و دانشگاه ها باید به تدریج ظرفیت های خود را برای همراه شدن با این تغییرات تقویت کنند.